Mensen die gevangen raken zoeken de kerk op. Dat gebeurt in veel groteren getale dan men ‘buiten de muren’ denkt. Iedere man of vrouw die het doet brengt een eigen verhaal mee en een eigen gelovige achtergrond, al dan niet kerkelijk. En iedere keer dat iemand hiervoor op de deur klopt heeft het iets verbazends en wonderlijks, niet in het minst voor diegene zelf. “Sorry hoor, dominee, ik ben nog nooit in een kerk geweest en ik heb nooit geloofd. Maar wat is dat met die God van u? Ik zit opeens te bidden in mijn cel”, opende een man het gesprek met mij.
In de twintig jaar dat ik justitiepredikant ben heb ik het zó honderden keren gehoord: excuus, ik had er nooit veel mee, is de boodschap dan, maar nú heb ik God erg nodig.
Een intens, hopelijk troostend en bemoedigend geloof willen beleven
De kerk in de bajes is in alles oecumenisch. O zeker, de pater is de pater en de dominee de dominee: gevangenen laten duidelijk merken hoe hoog ze die ambten achten. Maar gedetineerden komen uit allerlei landen en culturen en brengen hun al dan niet doorleefde godsdienstige tradities mee. De rooms-katholieke en protestantse geestelijk verzorgers staan open voor pastoraal contact met iedereen. Niet ieder heeft een uitgesproken keuze voor de één of de ander. We adviseren als pastores wel aan gedetineerden om dicht bij de eigen religieuze achtergrond te blijven, die ben je gewend, daar sta je het meest voor open en in de taal daarvan kun jij je het best uitdrukken. Maar velen maakt het ook niets uit. Het instituut ‘kerk’ staat nooit voorop, het willen beleven van een intens, hopelijk troostend en bemoedigend geloof wél. In gesprek met de justitiepastores, in de groepen met medegedetineerden en in de vieringen vinden mensen rust en vrede. Dat betekent: aandacht en zorg voor wie je als mens bent en voor hoe jij je mens voelt. Bezieling door het hoopgevende evangelie, dat nooit oordeelt, laat staan veroordeelt, maar dat altijd opnieuw begint bij de liefde van God voor elk mens, hoe die ook geworden is en wat die ook gedaan heeft.
In het justitiepastoraat komen bij vieringen en gespreksgroepen vrijwilligers uit alle mogelijke geloofsgemeenschappen. Zij brengen het kostbaarste wat er is mee: iemand die geen functionaris is, (of evangelist die een boodschap wil verkopen), maar die gratis alleen maar met liefdevolle aandacht voor jou als persoon je als mens ontmoeten wil. Vrijwilligers zijn de vleesgeworden (incarnatie) van genade in een bajes.
Na dententie?
Christiaan Donner bevestigt met Stefan de plaquette van Kerken met StipMaar dan? Na detentie? Kan degene die in de gevangenis de waarde van een kerk ontdekt heeft en in die kerk ook de eigen waardigheid hervonden heeft, daarmee ‘buiten’ ook ergens terecht?
Dat ligt niet voor de hand, want de drempel is hoog: zoek maar eens je weg in de Hollandse diversiteit van kerkelijke gemeenschappen.
Dat was in 2003 voor Paul Oskamp de reden om samen met justitiepastores het netwerk “Kerken met Stip” op te richten. Inmiddels is het een Vereniging en 75 kerken zijn er lid van. Kerken en parochies van allerlei slag: RK, PKN, Evangelisch, Pinkstergemeente, Leger des Heils, Christelijk Gereformeerd, Vrijgemaakt, Baptist, Doopsgezind en Ned. Gereformeerd. Er bestaan verbindingen met Migrantenkerken, waar veel ex-gedetineerden in eigen kring thuis komen. Kerken met Stip staan verspreid over het hele land.
De “stip”verwijst naar de oude gewoonte van zwervers om een stip te kleuren op huizen waar een bord soep of onderdak te vinden was. Het voornaamste doel: mensen die vrijkomen uit detentie thuis laten komen.
Voor parochies of kerken die in de buurt van een Penitentiaire inrichting actief zijn ligt dat gemakkelijker dan voor anderen. De vrijwilligers die er kerkdiensten bijwonen en gevangenen bezoeken kunnen contacten leggen in samenwerking met de justitiepastores. De begeleiding naar een geloofsgemeenschap kan op deze manier zo persoonlijk mogelijk verlopen. Persoonlijk contact is het belangrijkste om de drempel voor ex-gedetineerden te overwinnen.
De samenwerking tussen Stipkerken komt vooral voort uit de praktijk
De oecumenische opzet van het netwerk van Kerken met Stip vloeit logisch voort uit de oecumenische samenwerking in het justitiepastoraat. De samenwerking tussen Stipkerken komt vooral uit de praktijk voort: samen doen wat vanuit gedeelde inspiratie gedaan moet worden.
Voor de toekomst wil Kerken met Stip de directe opvang van mensen die vrijkomen uit detentie intensiveren. We werken hiertoe o.a. samen met Exodus en met de laagdrempelige Stichting To Reach It, die mensen bij de poort opvangen met vrijwilligers en hen begeleiden of onderbrengen. Deze stichting wil vanaf het eerste moment kerken bij de begeleiding betrekken. In samenwerking bieden we daarvoor trainingen aan geloofsgemeenschappen aan. Verder stimuleert het bestuur van Kerken met Stip de betrokken locale kerken om pastoraal om te zien naar familieleden van gedetineerden en naar slachtoffers en hun familie.
Nu de opvang van ex-gedetineerden tot de taken van gemeenten is gaan behoren, kunnen kerken ook effectief verbindingen leggen met gemeentelijke en maatschappelijke organisaties. Ook de contacten met Migrantenkerken worden aangehaald. Tenslotte is er een groeiende samenwerking tussen Leger des Heils, Gevangenzorg Nederland, Alpha Nederland, Exodus, justitiepastoraat, ToReachIt en Kerken met Stip.
Er komen jaarlijks duizenden gedetineerden vrij. De meesten hebben voor hun toekomst buiten te weinig kunnen regelen of geregeld. Niet alleen de menseljkheid, ook de maatschappij en de veiligheid zijn gediend met een veel intensiever en uitgebreider inzet voor hun opvang. Kerken hebben hierin enorm veel te bieden: een veilige sociale omgeving, een plaats om geloof te beleven en te vieren, een gemeenschap die mensen van diverse kennis en kunde in huis heeft, een diaconie of charitas die bij kan springen indien nodig.
Elk mens is er één en elk mens telt. Het Evangelie begint bij wie in hun leven zijn vastgelopen door welke omstandigheid ook. Zonder oordeel, mét liefde. “Als ik vrij kom”, vertelde een gedetineerde mij, “dan heb ik vooral dit nodig: een betrouwbaar mens naast me, die me op tjd een schouderklopje geeft”.
Voor meer informatie over ‘Kerken met Stip’, bezoekt u de website van de Projectgroep van het protestants en katholiek justitiepastoraat.
