‘Kerk is een gebeurtenis’, zo citeerde de Russische theoloog Kyrill Hovorun (zie foto) met instemming de protestantse theoloog Karl Barth tijdens zijn lezing op het symposium te Hernen op 24 november jl. Michiel Peeters, een van de andere sprekers, vond het de belangrijkste zin van die dag; kerk-zijn is in de eerste plaats niet iets dat mensen kunnen plannen en organiseren.
Hoe zien wij kerk-zijn, met name binnen de verhouding tussen Russisch-orthodox en rooms-katholiek? Over deze vraag boog men zich afgelopen zaterdag, 24 november jl., in Kasteel Hernen in het gelijknamige plaatsje bij Wijchen onder de rook van Nijmegen. Daar vond het symposium ‘Wisselende perspectieven. Russische Orthodoxie, Rooms-Katholicisme en de Oecumene’ plaats.
Op de mistige herfstochtend waren enkele tientallen mensen naar het kasteel getrokken om te luisteren naar voordrachten over de oecumene tussen de Russisch-orthodoxe Kerk en de Rooms-katholieke kerk, zowel in Rusland zelf als ook in Nederland. Het symposium was een initiatief van de A.A. Brediusstichting en Pokrof, een van de tijdschriften van de Katholieke Vereniging voor Oecumene.
Geert van Dartel, directeur van deze vereniging, opende 11 uur ’s ochtends het symposium met een hartelijk welkom aan de deelnemers en met een korte tekst van de Russisch-orthodoxe priester Aleksandr Men over de ‘wijngaard des Heren’. Deze dag kwamen mensen aan het woord die binnen deze wijngaard des Heren werken aan de oecumene tussen Oost en West. Van Dartel bracht het Concilie van Florence (1439) in herinnering, een herenigingsconcilie van Oost en West dat jammerlijk genoeg strandde.
Victoria van Aalst, directeur van de mede-organiserende A. A. Brediusstichting, op wier locatie het symposium werd gehouden, heette de deelnemers ook welkom en vertelde kort over het belang van haar stichting. Toevallig was er op het kasteel een tentoonstelling over de heer Bredius (gest. 1982), wiens nalatenschap de aanzet had gegeven tot de stichting op zijn naam.
Universeel en locaal
De spits van de lezingen werd afgebeten door vader Kyrill Hovorun, priestermonnik en voormalig verantwoordelijke voor het theologische studieprogramma van het Russisch-orthodoxe patriarchaat van Moskou en op dit moment bezig aan een onderzoek over ecclesiologie (leer over de kerk) aan Yale in de VS. Zijn voordracht was getiteld «De regionale en universele Kerk in de huidige Orthodox-Katholieke dialoog» Aan het begin herinnerde hij het publiek eraan dat Kasteel Hernen gesticht was in dezelfde tijd als het Concilie van Florence. Het was een boeiende, maar niet erg makkelijke lezing over hoe de universele en de locale kerk beide een verschillende plek hebben in de rooms-katholieke en oosters-orthodoxe leer en theologie.
Prof dr Alfons Brüning, professor Orthodoxie en vrede aan de VU en onderzoeker Oost-Europees christendom aan het Instituut voor Oosters Christendom te Nijmegen, schetste in zijn lezing «Overzicht en analyse van de oecumenische betrekkingen tussen de Rooms-katholieke Kerk en de Russisch Orthodoxe Kerk» op een boeiende wijze een aantal ontwikkelingen binnen de verhouding tussen de Russisch-orthodoxe Kerk en de Rooms-katholieke Kerk sinds 1989 (en deels daarvóór).
Katholieken in Rusland, orthodoxen in Nederland
’s Middags hield de redactiesecretaris van Pokrof, Leo van Leijsen, een korte presentatie over het tijdschrift. Over 
hoeveel plezier het gaf eraan te werken, over het belang van het tijdschrift, maar ook over de wens dat er nieuwe abonnees bijkomen en wie weet – heel graag – enige orthodoxe redactieleden meer.
«Visie op en bijdrage van de Rooms-katholieke Kerk in Rusland aan oecumenische relaties in Rusland», zo heette de lezing van Michiel Peeters fscb, rooms-katholiek priester, die lange tijd in Siberië en Moskou had gewerkt, o.a. als secretaris van de rooms-katholieke aartsbisschop in Moskou. In zijn inleiding over de bijdrage van de Rooms-katholieke Kerk in Rusland aan de oecumenische contacten aldaar vertelde hij over de wijze waarop de rooms-katholieke kerk haar aanwezigheid zag binnen de Russische Federatie en hoe zij zich verhield met de grote Russisch-orthodoxe Kerk.
Vader Theodoor van der Voort van de Russisch-orthodoxe Petrus en Paulusparochie te Deventer hield een voordracht met de titel «De deelname van de Orthodoxe Kerk aan de oecumenische beweging in Nederland». Op een levendige en duidelijke manier vertelde hij over de plaats van met name de Russische (maar ook andere) tradities van de Orthodoxe Kerk in Nederland binnen het landschap van de Nederlandse samenleving en kerken. Hij zag een duidelijke groei van de oosterse Orthodoxie in Nederland. Gevraagd naar het geheim hiervan, zag hij dit vooral in het feit dat in de Orthodoxe Kerk mensen de kern van het christendom vinden, en men viert er een liturgie met “teksten geschreven door mensen die dicht bij God stonden” en, zoals hij zei, “zonder moderne fratsen”.
Aan het einde vond een plenaire discussie plaats waarin vooral gesproken werd over de vorderingen van de oecumene tussen Russisch- /oosters-orthodox enerzijds en rooms-katholiek anderzijds. Wat zijn de hindernissen, zo vroeg men zich af, die de eenheid nog blokkeren? Opvallend was dat volgens enkelen niet zozeer de ecclesiologische en dogmatische thema’s, maar veeleer de ethische kwesties en culturele verschillen de voornaamste nog te slechten barrières vormden op weg naar de eenheid. Michiel Peeters pleitte voor het bidden om eenheid in zowel orthodoxe als katholieke parochies. Een van de belangrijkste zinnen op deze dag was ‘Kerk is een gebeurtenis’, en dat geldt ook voor de eenheid: niet wij zijn het die die kunnen organiseren of plannen.
Het symposium wordt verslagen in Pokrof 2013-3 met tezelfdertijd, rond juni a.s., de publicatie van alle vier de volledige voordrachten in het digitale tijdschrift ‘Perspectief’ van de Katholieke Vereniging voor Oecumene.
Zie ook het bericht over het symposium op de site van het Katholiek Nieuwsblad
Foto’s:
– Vader Kyrill Hovorun (Foto: L. van Leijsen);
– V.l.n.r. dhr Michiel Peeters, v. Theodoor vander Voort, prof. Alfons Brüning en v. Kyrill Hovorun tijdens de plenaire discussie aan het slot van het symposium (Foto: G. van Dartel).