‘De vreugde was zichtbaar en voelbaar’

Met een zinderende bijeenkomst in een stormvaste tent in Mariënkroon in het Brabantse Nieuwkuijk werd op een winderige en regenachtige zaterdag, gesproken, gezongen en gebeden voor de voortgang van de oecumene in ons land. ‘De vreugde was zichtbaar en voelbaar’, luidde een commentaar op facebook. Uitgangspunt was de herdenking van 500 jaar Reformatie, door de Focolarebeweging en de Katholieke Vereniging voor Oecumene opgepakt als een kans om na te denken over impulsen voor de voortgang van de oecumene op weg naar eenheid. De uitnodiging van het Rome-Reformatie Beraad aan christenen in Nederland om de Reformatie oecumenisch te gedenken, die op deze dag werd vrijgegeven, sloot naadloos aan bij het doel en de opzet van deze bijzondere bijeenkomst.

Hubertus Blaumeiser, theoloog van Focolare en kenner van Luthers theologie beet het spits af met een inleiding over het thema van de dag: Gaandeweg één, impulsen voor de voortgang van oecumene. Blaumeiser zocht en vond die impulsen in aansluiting bij de spiritualiteit van Chiara Lubich, de oprichter van de Focolarebeweging en de theologie van het kruis van Maarten Luther. Blijmoedig en hoopvol reikte Blaumeiser drie impulsen aan, wegwijzers voor de toekomst: 1. Houd goed voor ogen dat de eenheid in verscheidenheid niet iets is wat wij zelf kunnen maken, maar een gave van God, niet mensenwerk, maar genade; 2. Het geloof in God Drie-een en in de gekruisigde Christus roept ons op tot een exodus; wij zijn geroepen om in de ander en vanuit de ander te denken en te leven; 3. Wie de eenheid wil dienen moet daar gaan staan waar de wonde van de verdeeldheid is. De Geestesgave ontspringt aan het kruis van Christus. Daar ligt de bron van verandering en eenheid.

Reacties

Vanuit drie invalshoeken werd gereageerd op de voorzet van Blaumeiser. Dr. René de Reuver, scriba van Protestantse Kerk in Nederland, reflecteerde in het spoor van Oepke Noordmans op de relatie tussen Kerk en Geest: de kerk en de instituties zijn gericht op duren, op zelfbehoud en onveranderlijkheid, terwijl de Geest kerk altijd weer breekt en opnieuw opbouwt. Van daaruit stelde hij de vraag of Blaumeisers visie impliceert dat de Reformatie van de 16e eeuw, die tot een breuk in de Westerse Kerk leidde, gezien mag worden als zegen en genade? Impliceert zijn bijdrage dat ook kerken buiten de Romana (Orthodox, Luthers, Anglicaans en Gereformeerd) ‘de volheid bevatten’? Vanuit de verhoopte wederzijdse erkenning in verscheidenheid deed De Reuver een appèl op wederzijdse gastvrijheid bij de viering van de Maaltijd des Heren.

Mgr. dr. Hans van den Hende, bisschop-referent voor oecumene namens de RK Bisschoppenconferentie, pleitte in aansluiting bij de dialoog tussen katholieken en lutheranen voor een oecumenische dialoog van de lange adem. Het document Van Conflict tot Gemeenschap, zo betoogde hij, staat niet op zichzelf, maar heeft een lange voorgeschiedenis waarin de overeenstemming is voorbereid. In zijn reactie onderstreepte hij de baanbrekende betekenis van het Tweede Vaticaans Concilie voor het op gang brengen van de oecumenische dialogen. Hij plaatste een belangrijke kanttekening bij de tweede impuls van Blaumeiser. Het voeren van de oecumenische dialoog vraagt juist dat wij onze identeit en zienswijze echt in gesprek brengen en dus niet achterlaten. We vragen ook van de gesprekspartner om zijn/haar geloofsovertuiging ten volle in te brengen in het oecumenisch geloofsgesprek in het gelovig vertrouwen dat de heilige Geest spreekt in zowel hun spreken als in dat van ons. Drie elementen zijn volgens Van den Hende cruciaal voor een echte oecumenische dialoog: 1. kennis en ondervinding van de eigen geloofsovertuiging en identiteit, 2. oprechte interesse in de ander met wie je de dialoog aangaat en 3 de overtuiging dat in deelnemers aan de dialoog de heilige Geest werkzaam is.

Br. Peter Sleebos, tot voor kort voorzitter van de Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten (VPE), schetste hoe de pinksterbeweging in de afgelopen tien jaar jaar aansluiting heeft gevonden bij de (zoals hij dat noemde) gevestigde kerken. Het wederzijds uitspreken van berouw en vergeving in de relatie tot de Protestantse Kerk in Nederland was een belangrijke voorwaarde in dat proces. Sleebos deed de oproep om lokaal geloofsgesprekken te stimuleren, gezamenlijk lokale praise-avonden te beleggen in een format dat jongeren aanspreekt en gezamenlijk lokale evangelisatie-initiatieven op touw te zetten. De pinksterbeweging wil daarin een actieve rol spelen. Sleebos deelde op deze bijeenkomst mee dat de VPE overleg voert met de Raad van Kerken in Nederland over een kandidaat-lidmaatschap.

Getuigenissen

Op de reacties uit de kerken volgden een enkele persoonlijke getuigenissen waarin het draaide om de geleefde oecumene. Pastoor Martin Los en ds. Idelette Otten vertelden hoe de oecumenische samenwerking in Vleuten concreet gestalte krijgt. Het begint bij wederzijds respect en openheid voor elkaar en het groeit uit tot wederzijdse herkenning en vriendschap. Als vertegenwoordigers van hun beider geloofsgemeenschappen staan ze voor de opdracht de verbondenheid uit te dragen in hun parochie en gemeente. Daarvoor zijn concrete vormen nodig. Het gedeelde erfgoed van de H. Willibrord, het samen bidden van de getijden en binnenkort het feest van de Aankondiging van de Heer zijn concrete momenten waarop katholieken en protestanten samen komen.

De focolarebeweging is een lekenbeweging die het gemeenschappelijk leven naar het evangelisch ideaal vorm probeert te geven. Beatriz Lauenroth (rk) en Hanneke Steetskamp (pkn) behoren beiden tot de Focolarebeweging en hebben door het leven met elkaar te delen ook alkaars kerken en de pijn aan de verdeeldheid leren kennen. ‘We kunnen niet samen deelnemen aan de eucharistie of het avondmaal, omdat ik de opvatting van de RK Kerk hierover wil respecteren, maar vooral dat ik het als liefde voor de ander kerk ervaar. Maar het doet natuurlijk wel pijn…’ zei Hanneke Steetskamp. En: ‘de Kerk van de ander is ook mijn kerk en ik ontdekte door de wederzijdse uitwisseling en openheid de schoonheid en de mooie dingen van mijn eigen traditie’.

Debat

In een forumgesprek met de hoofdspreker en co-referenten onder leiding van dagvoorzitter Annemarie Hinten werden vragen van het publiek besproken. Er werden pittige vragen gesteld zoals:

– als de eenheid een gave van God / de Heilige Geest is, waarom duurt het dan zo lang voor de eenheid zichtbaar wordt? Waarom stelt God dat alsmaar uit? De Heilige Geest wil de eenheid toch liever vandaag dan morgen?

– hoe maak je je leeg voor de dialoog (Blaumeiser) terwijl je in de dialoog ook je eigenheid moet behouden (vd Hende)? Hoe die twee te rijmen/combineren?

– de 3e oecumenische verplichting spreekt van: ‘naar zichtbare eenheid streven … in concrete stappen’. Worden die al ergens ondernomen zodat we ons eraan kunnen inspireren of ons erbij kunnen aansluiten?

– is ‘vertrouwen in de Geest’ (zeker voor katholieke overheden) niet een reden/smoes om af te wachten? Wie geen stappen zet, komt nooit vooruit. Je moet ook durven!

– (vraag aan de Reuver) Er is veel gesproken over de contacten tussen de katholieken en lutheranen. De Nederlandse protestanten zijn echter merendeels calvinistisch. Hoe zichtbaar kan de eenheid zijn tussen de r.k. wereldkerk en de lokale protestantse kerken?

– (vraag aan Sleebos) 100 jaar geleden ontstond de 1e pinkstergemeente. Hoe zien jullie de 1900 jaar geschiedenis tussen Christus en die 1e pinkstergemeente? Heeft de Heilige Geest ook in de traditionele kerken gewerkt?

– (vraag aan mgr. vd Hende) mgr. vd Hende wekt bij mij de indruk dat hij de eenheid toch ook graag ziet in één organisatie: de Kerk. Mij lijkt dat helemaal niet nodig voor de eenheid. Liever in verscheidenheid.

– vraag v de Reuver aan Blaumeiser: zou het verder denken over de werkelijke aanwezigheid van Christus in Eucharistie en Avondmaal niet een opening kunnen zijn om tot een concrete eenheid te komen?

– slot: een opmerking van ‘een mevrouw van 77’: “Als wij nu het begin van de nieuwe exodus mogen meemaken, dan heb ik goede hoop, dat onze kinderen daar later mee in aanraking zullen komen. En dan in hen het vuur van de Heilige Geest aangewakkerd gaat worden. Waar hun ouders de basis daarvoor hebben gelegd.”

De vragen en opmerkingen getuigden van grote betrokkenheid en onderstreepten de noodzaak om echt werk te maken van de oecumenische gesprekken en het niet bij goede intenties te laten.

Zang en gebed

De hele dag werd er gezongen. De zang werd ondersteund door een gelegenheidskoor van zangers uit de buurt onder leiding van Hein en Lianne Vrijdag. De gezangen zoals het Veni sancte spiritus en het Laudate omnes gentes werden voluit meegezongen. Het meest ontroerend was misschien wel het door Hein Vrijdag solo gezongen Etz Chaim (boom van het leven – Gen. 2,9). Het mocht op deze dag ook niet ontbreken als herinnering aan de oorsprong waarop de gemeente van Christus geënt is.

De bijeenkomst werd afgesloten met een oecumenische dienst waarin voorgingen ds. Karin van de Broeke (preses synode PKN), mgr. dr. Gerard de Korte (bisschop van ‘s-Hertogenbosch) en ds. Trinette Verhoeven (president Lutherse Synode binnen de PKN). Uitgangspunt voor de dienst was de orde van dienst die door de Luthers / Rooms-katholieke Commissie voor de Eenheid werd ontworpen voor de herdenking van de Reformatie. Bij de H. Schrift werden vijf kaarsen, de vijf imperatieven voor weg naar de toekomst, ontstoken.

Foto’s van Wim van den Berge van boven naar onder en van links naar rechts

– Dr. Hubertus Blaumeiser
– Dr. René de Reuver
– Mgr. dr. Hans van den Hende
– Br. Peter Sleebos
– Ds. Idelette Otten en pastoor Martin Los
– Beatriz Lauenroth en Hanneke Steetskamp
– Forum olv Annemarie Hinten
– Koor o.l.v. Hein Vrijdag
– Ds. Trinette Verhoeven, Ds. Karin van den Broeke en mgr. dr. Gerard de Korte