De Nobelprijs voor de vrede wordt komende zondag uitgereikt aan ICAN, de internationale campagne voor de afschaffing van kernwapens. De toekenning van de Nobelprijs is een opsteker voor de internationale vredesbeweging. In paus Franciscus heeft de vredesbeweging een bondgenoot. Op 10 november sprak de paus zich op een conferentie in Vaticaanstad uit niet alleen tegen het gebruik, maar ook tegen het bezit van kernwapens. Vaticaanstad was één van de eerste ondertekenaars van het antikernwapenverdrag dat deze zomer werd ondertekend. Maar inzet voor vrede omvat meer dat het beteugelen van de wapenwedloop en het beëindigen van geweld. In zijn vredesboodschap van 1 januari 2017 riep paus Franciscus mensen op het geweld uit het eigen hart te bannen en geweldloze mensen te worden. De Konferentie van Nederlandse Religieuzen (KNR) nam deze oproep ter harte en bracht dit jaar bovendien enkele bijzondere publicaties uit over vrede en geweldloosheid. Ook de adventsboodschap 2017 van de KNR ‘Maak ons instrument van uw vrede’ is hier aan gewijd.
Mijn vrede geef ik je
Het boekje ‘Mijn vrede geef ik je’ (Joh. 14,7) biedt een keur aan mooie, bezielende teksten over geweldloosheid en vrede uit de geschriften van religieuze ordes en congregaties. Br. Bernardus Peeters, abt van de abdij Onze Lieve Vrouw van Koningshoeven en voorzitter van de KNR, benadrukt in het voorwoord de bijzondere opdracht van religieuzen tot geweldloosheid. In de afzondering vormden religieuzen nieuwe gemeenschappen geïnspireerd op het ideaal van de radicale navolging en het liefdesgebod van Jezus. Veel teksten in deze bundel getuigen van deze kernachtige op Christus geënte en geöriënteerde geloofsweg. De stichters van de ordes en congregaties hebben deze weg aan hun gemeenschappen voorgehouden als opdracht niet alleen intern, maar ook als getuigenis in de wereld.
De teksten zijn geordend onder zeven thema’s: innerlijke vrede, vrede in gemeenschap, vrede met de schepping, vrede en dialoog, vrede en verbondenheid, hoop en vechten om vrede. Dankzij het register van auteursnamen, dat aan het einde van het boekje is opgenomen, kunnen teksten ook buiten het thematisch kader gevonden worden. De kracht van de publicatie ligt verder in de korte inleidende teksten over religieuzen uit verleden en heden. Naast Augustinus (354-430), Benedictus (480-547) en Franciscus (1182-1226) staan er bijvoorbeeld ook korte levensbeschrijvingen in van Titus Brandsma o.carm. (1881-1942), Frans van der Lugt sj. (1938-2014) en Adré Lascaris o.p. (1939-2017). De combinatie van levensbeschrijvingen en bezielende, hoopvolle kernteksten is zeer geslaagd. Het boekje is een aanrader voor persoonlijke bezinning en kan veelvuldig gebruikt worden bij de opening van een bijeenkomst of vergadering.
De tekst ‘Waarheid’ van Thomas van Aquino o.p. (1225-1274) vond ik treffend en relevant voor de dialoog en de vrede in onze multiculturele en multireligieuze context:
‘We moeten van beiden houden,
van degene wiens mening we delen
en van degene wiens mening we afwijzen,
want beiden hebben hard gewerkt
in het zoeken naar waarheid
en beiden hebben ons geholpen om haar te vinden.’
De prijs van de vrede
Onder redactie van Manuela Kalsky en Heleen Murre-Van den Berg werd op de studiedag van de KNR op 14 november jl. de bundel ‘De prijs van de vrede: geweldloosheid in een gewelddadige wereld?’ gepresenteerd. Hierin geven negen onderzoekers van wetenschappelijke instituten die gelieerd zijn aan de Nederlandse religieuzen hun visie op de vraag of geweldloosheid het kompas is dat tot vrede leidt. De bundel biedt op deze vraag geen eenduidig antwoord. In de inleiding stellen Kalsky en Murre-van den Berg ‘dat er situaties en omstandigheden zijn en waren dat christenen – al dan niet ondersteund door de kerk – de wapens hebben opgenomen om huis en haard, familie en volk te beschermen. Maar ook zijn er situaties geweest waarin christenen heel bewust de moeilijke weg van de geweldloosheid hebben gekozen, vooral in de monastieke traditie.’ De bundel biedt van beide situaties voorbeelden.
Interessant zijn de beschouwingen over wat de grote christelijke denkers hierover te berde hebben gebracht. Hans van Reisen (Augustijns Instituut) plaatst een aantal kritische kanttekeningen bij de gangbare opvatting als zou Augustinus een pleitbezorger zijn van het leerstuk van de rechtvaardige oorlog. Augustinus schreef veel meer over vrede en zag in de zondige natuur van de mens de oorzaak voor ontstaan van oorlogen. Maar uitgedaagd door de omstandigheden (belegering van de stad) en aangespoord door anderen heeft hij zich uitgesproken over oorlogvoering als een ultieme poging het recht te herstellen.
Indrukwekkend is het voorbeeld van Nicolaus Cusanus (14011-1464) in het artikel van Inigo Bocken (Titus Brandsma Instituut). Cusanus, mede gevormd door de Moderne Devotie, was als pauselijk legaat en vicaris van Rome één van de belangrijkste politici van zijn tijd. Hij was betrokken bij alle grote conflicten waarmee Europa in de 15e eeuw geconfronteerd werd. Zijn visie op het overwinnen daarvan verwoordde hij in het geschrift De pace fidei (Over de vrede van het geloof) dat pas na de val van Constantinopel (1453) is geschreven. Het is een opmerkelijk en weerbarstig geschrift, aldus Bocken, waarin Cusanus niet inzet op apologie, maar de consensus zoekt met diegenen die Christus niet kennen zonder de waarheid van het christelijk geloof op te geven. De vrede tussen de religies, zo wist Cusanus al, is een voorwaarde voor de vrede tussen de volkeren.
Zonder afbreuk te willen doen aan de beschouwingen van de andere auteurs, sprak de bijdrage van André Lascaris o.p., oprichter van het Dominicaans Studiecentrum me het meeste aan. Lascaris, die in de zomer van dit jaar overleed, was vele jaren betrokken bij het vredeswerk waar hij intens over nagedacht heeft. In deze bundel vinden we zijn laatste bijdrage onder de titel ‘Vergelding en vergeving in Bijbelstheologisch perspectief’. Het denken in termen van wraak en vergelding is diep geworteld in de menselijke natuur. Maar niet alleen dat, het onrecht dient ook recht gezet te worden. ‘Zonder dat recht gedaan wordt, kunnen we niet leven’, zegt Lascaris. Maar anderzijds is onrecht de oorzaak voor het oplaaien van geweld. Lascaris heeft in conflictsituaties gezocht naar instrumenten en wegen om de duivelskring van onrecht dat tot geweld en nieuw onrecht leidt, te doorbreken. Het heeft hem de nieuwheid en de radicaliteit van de onvoorwaardelijke vergeving opnieuw doen beseffen die Jezus aan zijn volgelingen heeft gegeven. ‘Centraal staat in het Nieuwe Testament dat volgelingen van Jezus zich door hem aanvaard weten en van daaruit de kracht ontvangen onvoorwaardelijk te vergeven. Dit opent hun ogen voor hun eigen falen en vraagt om een herinterpretatie van de geschiedenis en het menselijk bestaan.’
Andere bijdragen in deze bundel zijn van: Alfons Brüning over de ambivalente positie van Orthodoxe Kerken tegenover geweld en oorlog op de Balkan en in Oost-Europa, Heleen Murre-van den Berg over geweldloos en gewapend verzet van christenen in het Midden-Oosten, Thomas Quartier osb over pacifisme vanuit het monastieke leven, Gerard Peter Freeman over Franciscus als inspiratiebron voor vredeswerk, Jorge E. Castillo Guera over kerk en migratie en Manuela Kalsky over de weg van geweldloosheid.
De prijs voor vrede is een boeiend boek dat zich per artikel zeer goed leent voor een gesprek in een groep.
Mijn vrede geef ik u, Geweldloosheid en vrede in de geschriften van religieuze ordes en congregaties, KNR 2017, prijs € 12,50 bestellen: communicatie@knr.nl
De prijs van de vrede: geweldloosheid in een gewelddadige wereld? Manuela Kalsky en Heleen Murre-van den Berg (red), Berne Media 2017, prijs: € 17,90 ook te bestellen bij KNR: communicatie@knr.nl