“Het is een schande dat jullie in deze omstandigheden moeten leven. Ik heb veel bewondering voor jullie”, was één van de reacties bij het bezoek aan de gekraakte Christus Koningkerk in Amsterdam Zuidoost waar zo’n 45 Afrikaanse mannen sinds half december hun eigen onderdak gecreëerd hebben (http://wijzijnhier.org/2017/12/). Zolang als het duurt, want op 1 april moeten ze er uit zijn.
Fortune, een Soedanees die al 17 jaar in Nederland verblijft, leidt onze groep rondt. De aanblik stemt me droevig. Maar waarom? Vanwege de ontmanteling van de Kerk die niet meer is dan een groot betonnen huis of vanwege de povere omstandigheden waarin deze mensen moeten overleven? Alle ogen gaan naar het grote marmeren altaar dat bezaaid ligt met geschonken broden. Wat verderop ligt op een tafel een voorraad groenten en links in de hoek een baal kleding. We mogen de met doeken opgetrokken verblijven van de bewoners in de belendende ruimtes naast en onder de kerk zien. Iedereen lacht vriendelijk, maar het is een schrijnende toestand. Zo’n toestand moet je niet willen, is mijn spontane reactie, maar van de andere kant zie ik ook wel dat deze mensen die al zo lang zonder status en zonder enige bron van inkomsten leven, alleen als groep kunnen overleven. Al vijf jaar doen het zo. Ze trekken van plek naar plek. Als groep maken ze de meeste kans. Fortune laat het doek ‘Wij zijn hier’ zien met op de hand een oog dat je wel eens ziet in de koepel van een kerk. ‘Daar gaat het om’, zegt Fortune, wijzend op het oog in de hand.
Werkgroep vluchtelingen
Het werkbezoek aan Amsterdam was een initiatief van de werkgroep Vluchtelingen van de Raad van Kerken. Ook leden van de Plenaire Raad van Kerken waren uitgenodigd om erbij te zijn. Het was een bitterkoude dag. “Een betere dag had niet gekozen kunnen worden”, zeiden sommigen. Even na achten liep ik van het Amstelstation over de Zuidas met de machtige gebouwen naar De Walborg in Buitenveldert waar de BBB (Bed-Bad-Brood opvang) is gevestigd. Voor het gebouw verzamelde zich geleidelijk een groep van zestien personen: leden van de werkgroep Vluchteling, mensen van de Raad van Kerken Amsterdam en van de Gereformeerde Keizersgrachtkerk die zich het lot van de ongedocumenteerden in Amsterdam aantrekken en enkele leden van de Plenaire Raad van Kerken. Rond negen uur kwamen de mensen naar buiten. Er werd kennisgemaakt en koffie geschonken. Even sprak ik een Pakistaan met vriendelijke ogen en een licht grijzende baard. Hij vertelde dat hij al 23 jaar in Nederland woont. Zou dat overwegend op straat geweest zijn? De BBB regeling is sober. Mensen hebben tussen 16.30 ’s middags en 9.00 ’s ochtends onderdak. Daarna moeten ze naar buiten. De straat op. De bedoeling van deze dag was ons te laten zien hoe dat er in de praktijk uit ziet.
Annette en dokter Co
In de Pelgrimskerk, een protestantse kerk vlakbij de BBB, wordt de kennismaking voortgezet. Annette Kouwenhoven, medewerkster van de protestantse diaconie, die iedere dag het contact onderhoudt met vluchtelingen die in de BBB zijn ondergebracht, vertelt over haar ervaringen. Het regime is hard, mensen moeten overdag naar buiten. Ze hebben geen middelen. Het Wereldhuis van de protestantse diaconie vervult een belangrijke rol bij de dagopvang. Daarnaast is er nog de winteropvang, bekostigd door de gemeente en gerund door het Leger des Heils, waar ook ca 85 mensen onderdak vinden. Op 1 april gaat de winteropvang echter dicht en staan de mensen op straat. En dan zijn er nog de door vluchtelingen zelf gekraakte panden. Het totale aantal ongedocumenteerden die bij hen in beeld zijn schat zij op ca. 500. Ook dokter Co van Melle (81) is aanwezig. Hij vertelt over de medische zorg die hij biedt aan uitgeprocedeerde asielzoekers. Hij kan recepten uitschrijven. Er zijn vier apotheken in de stad waar mensen terecht kunnen voor de medicijnen. Lysander Wiering maakte een documentaire over zijn werk die in september 2017 op het Nederlands Filmfestival in première ging (https://www.vn.nl/deze-dokter-helpt-uitgeprocedeerden/).
Winteropvang
Gedurende de dag bezoeken we de door Annette genoemde plaatsen. Eerst gaan we naar de winteropvang van het Leger des Heils in de Nieuwe Looierstraat waar in een voormalige school zo’n 30 mensen onderdak vinden gedurende winter. In een lokaal zit een groep jonge Eritrese mannen en enkele vrouwen al op ons te wachten. Eén van hen, Solomon, doet het woord. Ze komen vanwege de Dublin claim niet voor een status in Nederland in aanmerking. Ze moeten eigenlijk terug naar Italië. Maar als ze achttien maanden in verborgenheid kunnen overleven, kunnen ze opnieuw een asielaanvraag indienen. Het leven op straat is moeilijk. Ze hebben geen middelen en zijn volledig aangewezen op de hulp van het Leger des Heils en de kerken. Aan de orde komt de vraag waarom de BBB regeling niet uitgebreid kan worden tot een opvang van 24 uur per dag. Namens de werkgroep Vluchtelingen is ook John van Tilburg, directeur van Inlia Groingen aanwezig. Met trots vertelt dat na veel inspanning en strijd dankzij de gemeente Groningen voor 300 personen een 24-uurs opvang tot stand is gekomen met faciliteiten voor sport en educatie. Daar kunnen ze in Amsterdam alleen nog maar van dromen. Het zijn voornamelijk kerken die zich inzetten voor de opvang van ongedocumenteerden. Ds. Gerhard Scholte van de Keizersgrachtkerk zegt dat het de kracht van de kerk is daar te helpen waar niemand helpt. Er is enige samenwerking tussen de kerken, zegt hij, maar het is steeds op ad hoc basis. Dankzij paus Franciscus zijn ook katholieken in Amsterdam weer actiever geworden. Later op de dag brengt hij het 20-punten plan van paus Franciscus uit augustus 2017 onder mijn aandacht. Ik moest bekennen dat ik het niet kende. Het is de meest concrete bijdrage van de Katholieke Kerk voor de aanpak en oplossing van het wereldwijde vraagstuk van migratie en vluchtelingen. In vier hoofdstukken wordt uiteengezet hoe het beleid er uit zou moeten zien (http://saltandlighttv.org/blog/wp-content/uploads/2017/11/20-Action-Points-for-the-Global-Compacts.EN_.pdf en https://kerkenhelpen.wordpress.com/2017/08/30/vaticaans-actieplan/). Dit actieplan verdient de aandacht van de politici in Nederland en in Europa.
Wereldhuis
Voor de lunch gaan we naar het Wereldhuis van de protestantse diaconie aan de Nieuwe Herengracht (http://wereldhuis.org/en/). Onlangs werd deze ruimte, een gewelfd souterrain, betrokken. Het ziet er goed uit en het is er gezellig druk. Op de website van het Wereldhuis staat vermeld dat er in Amsterdam zo’n 15.000 ongedocumenteerden verblijven. Het Wereldhuis is gedurende de week een toevluchtsoord voor honderden mensen per dag. In de weekends is het helaas dicht. Dagelijks komen er zo’n 85 mensen voor een middagmaal. Ook wij mogen aanschuiven voor de maaltijd van rijst, witte bonen en kip. Aan een tafeltje maak ik kennis met Fortune, die zich gehaast heeft om op tijd te zijn voor het eten. Hij is één van de Cityguides van ‘We are here’ (http://wijzijnhier.org/who-we-are/) met wie we vanmiddag de twee locaties bezoeken waar Afrikaanse vluchtelingen in alle voorlopigheid eigen plek hebben gevonden.
We are here
In een pand op Rapenburg, dat al lange tijd leegstond, worden we ontvangen door Mohammed die erg blij is met deze behuizing waar ze met een groep in februari 2018 zijn ingetrokken. Het is er warm en degelijk. De beste behuizing tot nu toe. De contacten met de buurt zijn goed, vertelt Mohammed. Buurtbewoners zijn welkom voor een kop koffie en een gesprek. Er is nog geen contact geweest met de eigenaar. Wat zou het mooi zijn als er een overeenkomst met de eigenaar zou kunnen worden bereikt over een langer verblijf van de groep in dit pand. Wellicht zouden ook andere panden die langer leegstaan daarvoor gebruikt kunnen worden. Na een kop koffie nemen we afscheid en gaan we naar de laatste pleisterplaats, de gereformeerde Keizersgrachtkerk, gebouwd op initiatief van Abraham Kuiper. Heilige grond dus voor gereformeerden in Nederland. De kerk is ook werkelijk prachtig (http://www.keizersgrachtkerk.nl/gebouw/rijksmonument).
Opdracht
Samen kijken we terug op een enerverende dag waarop we iets van een wereld hebben gezien die we misschien liever zouden willen wegstoppen. Van verschillende kanten wordt dank en respect uitgesproken voor de vluchtelingen die ons vandaag hebben ontvangen en rondgeleid. Hun veerkracht en hoop worden geroemd. Ds. Gerhard Scholte bedankt de werkgroep Vluchtelingen en de Raad van Kerken voor het bezoek en de steun voor het werk. John van Tilburg doet de oproep om de verhalen die we vandaag gehoord hebben door te geven via de eigen kanalen en de politici van de stad Amsterdam en Nederland aan te spreken op hun verantwoordelijkheid. Het actieplan van paus Franciscus is daarvoor een goede leidraad.