Religieus leven in Oost en West. Antonius als bezieler

De Zondag voor de Oosterse Kerken op 2 mei 2020 heeft als motto ‘Religieus leven in Oost en West, Antonius als bezieler.’
Antonius (251-356) werd geboren als kind van rijke ouders. Al op jonge leeftijd – na de dood van zijn ouders – trok hij zich terug in de woestijn. Later voegden anderen zich bij hem. Zo lag hij aan de oorsprong van het gemeenschappelijke monastieke leven. Antonius werd bekend als de vader van het religieuze leven.

Religieus leven

Op deze zondag willen we kijken naar het grote belang van het religieuze leven voor de geloofsgemeenschap. In Nederland heeft het religieuze leven een grote bloei gekend in de tweede helft van de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw. In de tweede helft van de 20e eeuw heeft er een kentering plaatsgevonden.

Daarnaast zijn er in de loop van de vorige eeuw diverse oecumenische religieuze gemeenschappen ontstaan. In de protestantse wereld werd de betekenis van het religieuze leven opnieuw ontdekt.

Monastiek leven in oosters christendom

Het oosters christendom is sterk gevormd door het monastieke leven. De monastieke tradities van de Oosterse Kerken zijn ook in ons land te vinden. Zij staan eveneens voor de uitdaging om hun gemeenschappen in onze seculiere cultuur te doen opbloeien. Voor deze gemeenschappen is het leven van Antonius een bron van inspiratie.

Hoe zal het religieuze leven zich in de toekomst ontwikkelen? Wie geeft bezieling? Op deze zondag kijken we hoe Antonius de Grote een bezieler kan zijn voor het religieus leven in Oost en West in de 21e eeuw. En hoe religieus leven een bezieling kan zijn voor heel de Kerk.

Gebed om broederlijke liefde

In 2020 publiceerde paus Franciscus zijn encycliek Fratelli tutti. Zijn pleidooi voor voor een wereldwijde broeder- en zusterschap heeft zeker ook betrekking op de relaties tussen christenen uit Oost en West. Religieus leven naar het voorbeeld van Jezus is daarop gericht zoals ook mag blijken uit het oecumenisch christelijke gebed waarmee paus Franciscus zijn encycliek afsloot:  

Onze God, Drie-ene liefde,
laat vanuit uw goddelijke intimiteit
de kracht van verbondenheid in ons stromen,
een overvloed van broederlijke liefde ons doordringen.
Geef ons die liefde die zichtbaar wordt in het leven van Jezus,
in zijn familie in Nazareth en in de eerste christelijke gemeenschap.

Geef dat wij christenen leven naar het Evangelie
en dat we Christus mogen ontmoeten in ieder mens.
Christus de gekruisigde,
aanwezig in de angst van alle mensen in de wereld
die verlaten en vergeten worden.
Christus de Verrezene,
aanwezig in iedere broeder en zuster die zich weer opricht.

Kom, Heilige Geest, toon ons uw schoonheid,
weerspiegeld in alle volkeren op aarde.
Laat ons zien hoe belangrijk en nodig iedereen is,
hoe wij allemaal verschillende gezichten zijn
van die ene menselijke familie
waar U zoveel van houdt. Amen!

(Oecumenisch christelijk gebed van de hand van paus Franciscus uit Fratelli Tutti)

Preekschets en voorbede in de Eucharistie

Preekschets en voorbede zijn dit jaar gemaakt door Simon Evers, secretaris generaal van de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR).

Vijfde Zondag in de Paastijd (B-jaar) – 2 mei 2021

Schrift teksten Handelingen 9, 26-31; Psalm 22; I Johannes 3, 18-24; Johannes 15, 1-8

Vruchtdragende eenheid en verbondenheid
Leerling zijn van Jezus in Oost en West

Op deze zondag voor de Oosterse Kerken lezen we uit de Schrift de teksten van de vijfde zondag in de Paastijd. Op deze zondag wordt de relatie, de verbondenheid en de eenheid benadrukt die er is tussen alle christenen omwille van Jezus. Jezus zegt in het evangelie over zichzelf vandaag “Ik ben de ware wijnstok en mijn vader is de wijnbouwer”. Hij vervolgt: “Elke rank aan mij die geen vrucht draagt snijdt Hij af; en elke rank die wel vrucht draagt zuivert Hij, opdat zij meer vrucht mag dragen.”

Hier horen we allerlei oudtestamentische akkoorden uit de orakels van Jesaja en Jeremia meeklinken. Is Israël niet Gods uitverkoren wijngaard? En wat heeft de goddelijke wijnbouwer over eeuwen allemaal niet gedaan om zijn wijngaard te verzorgen, ja zelfs volledig nieuw aan te planten? In dit beeld hoort iedere Jood de hartstocht waarmee God in relatie treedt met zijn volk en het telkens opnieuw naar zich toetrekt opdat het “goede vruchten draagt”. Het beeld wordt nooit sussend of vergoelijkend aangewend: in de mond van de profeten klinkt het nu eens fel kritisch, dan weer bemoedigend en troostend. Wat er telkens op het spel staat is: de relatie, de verbondenheid en de eenheid.

Jezus benadrukt de eenheid met Hem en spreekt over de onderlinge verbondenheid van de ranken die aan de wijnstok groeien. Die eenheid vloeit voort uit de verbondenheid met Hem. Op deze wijze vormen alle leerlingen van Jezus het ene lichaam van Hem: de Kerk.

Die eenheid die er bestaat tussen alle christenen – in Oost en West – wordt niet altijd zo beleefd en is in de geschiedenis vaak onder druk komen staan. Ook vandaag wordt er nog veel afstand ervaren tussen christelijke gemeenschappen onderling. Dat is pijnlijk.

In de eerste brief van Johannes wordt de Liefde benadrukt die onder alle christenen heerst. Het gaat niet over “liefhebben met woorden en leuzen, maar met concrete daden”. De grootste bedreiging van de Liefde waar christenen aan moeten weerstaan is volgens Johannes de haat. Paus Franciscus benadrukte dit tijdens zijn bezoek aan Irak in maart. In Ur, volgens de Schrift de geboorteplaats van Abraham – de aartsvader die door het jodendom, het christendom en de islam erkend wordt – zei de paus: “Laten we vanuit deze plaats, waar het geloof werd geboren, uit het land van onze vader Abraham, bevestigen dat God barmhartig is. En de grootste godslastering is om zijn naam te ontheiligen door onze broeders en zusters te haten”. De ultieme daad om de eenheid te bewaren onder christenen is het liefhebben van de ander. Door hun verbondenheid met Jezus zijn alle mensen broeders en zusters van elkaar.

Het is geen eenvoudige opdracht die Jezus zijn leerlingen heeft meegegeven: liefhebben en niet haten. De eenheid bewaren en niet de verschillen benadrukken. In de Handelingen van de Apostelen hoorden wij vandaag hoe de eerste leerlingen van Jezus de pas bekeerde Paulus niet vertrouwden. Er moest een bemiddelaar aan te pas komen: Barnabas. Pas nadat Paulus door zijn daden liet zien dat hij een volgeling van Jezus was door bereid te zijn eigen leven te geven voor het geloof in Jezus werden de eerste leerlingen van Jezus overtuigd van de echtheid van zijn bekering. Liefhebben en de eenheid bewaren is niet eenvoudig.

Voorbeelden van mensen die dit ideaal waarmaken uit heden en verleden kunnen ons helpen.

In de jongste encycliek van onze paus Franciscus Fratelli tutti wordt de  broeder- en zusterschap met alle mensen als schepselen van God benadrukt. Er is een meditatie over de parabel van de barmhartige Samaritaan. Het gaat om zorg voor alle mensen die langs de kant van de weg liggen, wie zij of hij ook is. Het is een oproep tot een universele liefde, juist en vooral ook voor de vreemdeling. De liefde van God is universeel, zo moet ook onze liefde universeel zijn. Er wordt benadrukt dat godsdiensten geroepen zijn om broeder- en zusterschap in de wereld te bevorderen omdat God Schepper is van alle mensen en in zijn Zoon allen uitnodigt kinderen te worden (Joh 1,12). Zijn zoon Jezus is voor christenen de bron van de menselijke waardigheid en zuster- en broederlijkheid.

In de twee laatste paragrafen van Fratelli tutti vertelt de paus over enkele mensen die hem hebben geïnspireerd bij het schrijven van de encycliek. Franciscus van Assisi en Charles de Foucauld, maar evenzeer ook de niet-katholieke broeders Martin Luther King, Desmond Tutu, Mahatma Gandhi en vele anderen..

Op deze Zondag voor de Oosterse Kerken kijken wij naar Antonius die in de vierde eeuw leefde in het Midden Oosten als boodschapper van de evangelische oproep tot universele liefde die wij vandaag in de lezingen beluisterden. Antonius werd geboren als kind van rijke ouders. Toen Antonius twintig jaar was, stierven zijn ouders. Hij gaf alle bezittingen aan de armen en trok zich in eenzaamheid in de woestijn terug. Later voegden andere christenen zich bij hem en vormden een van de eerste gemeenschappen van monniken in zijn klooster van Sint-Antonius in de Oostelijke Woestijn van Egypte.

Hij was de eerste monnik die vele volgelingen kreeg en staat daarom bekend als de vader van het kloosterleven. Hij bracht mensen samen om de liefde dagelijks concreet in eenheid en verbondenheid te beleven.

Zoals deze voorbeelden van mensen uit het heden en het verleden kijken wij vandaag naar Jezus die zichzelf de ware wijnstok noemde. Een sterk beeld voor alle ranken die zich met hem verbonden weten. De eenheid onder alle christenen – uit het Oosten en het Westen – is er door de verbondenheid met Jezus. Die eenheid mogen ook wij beleven bij het ontvangen van brood en wijn – Zijn Lichaam en Bloed – de ultieme daad van Liefde  waarmee Jezus zich gaf aan al zijn broeders en zusters. Het teken van Zijn verbondenheid met ons als basis van onze onderlinge eenheid. Door elkaar lief te hebben en de eenheid en verbondenheid te beleven zijn wij volgelingen van Hem.

Voorbeden

Broeders en zusters, we zijn geroepen om van harte te geloven in Gods Zoon Jezus Christus en elkaar lief te hebben zoals Hij ons geboden heeft. In trouw aan dit gebod mogen wij vrijmoedig omgaan met God en Hem vragen wat wij willen. Laat ons in deze geest bidden tot God:

• Voor de Kerk in ons land: dat het geloof in de Verrezen Heer ons opnieuw stimuleert en inspireert om te getuigen van de vreugde van het Evangelie. Laat ons bidden…
• Voor christenen wereldwijd, in het bijzonder die van de Oosterse Kerken, dat verdeeldheid tussen Kerken van Oost en West overwonnen wordt en de eenheid hervonden en gevierd wordt aan de Tafel van de Heer. Laat ons bidden…
• Voor de christenen in het Midden-Oosten die slachtoffer zijn van oorlog, strijd en geloofsvervolging: dat zij in verbondenheid met Christus troost ontvangen en de moed vinden om de barre tijden te doorstaan, en dat zij bevrijd mogen worden van onderdrukking en geweld. Laat ons bidden…
• Voor ons die hier vandaag samen verenigd zijn in het vieren van de eucharistie, dat wij steeds dieper en overtuigender dit mysterie vieren en beleven in verbondenheid met Jezus en al onze zusters en broeders. Laat ons bidden…

God onze Vader, die ons allen geschapen hebt, verhoor de smeekbeden die wij U aanbieden in het volste vertrouwen dat Gij naar ons luistert. Dat vragen wij U door Christus, uw Zoon en onze Heer. Amen.

Interview met icoonschilder Adel Nassief 

Voor de poster van deze Zondag voor de Oosterse Kerken maakten we dankbaar gebruik van een icoon van Antonius de Grote van de Koptische icoonschilder Adel Nassief (zie afbeelding). Lees het interview van Leo van Leijsen met Adel Nassief over zijn motivatie en zijn werk: Adel Nassief, icoonschilder (oecumene.nl) 

– Afbeelding: Sint-Antonius de Grote. Icoon: Adel Nassief. Foto: archief Koptische Kerk Amsterdam. De digitale poster voor de Zondag Ooosterse Kerken kunt in hoge resolutie bestellen via secretariaat@oecumene.nl Deze wordt u gratis toegezonden.Het bestand is geschikt voor prints op A4 of A3 formaat.