Adel Nassief, icoonschilder

Op 20 maart jl. ontvingen we van het Koptische aartbisdom in Nederland het droevige bericht dat icoonschilder Adel Nassief op vrijdag 19 maart als gevolg van het Coronavirus is overleden. We zijn diep geschokt door dit bericht en wensen de nabestaanden van Adel Nassief en de Koptische gemeenschap veel sterkte toe en bidden dat deze bijzondere kunstenaar mag binnengaan in de vrede van de Verrezen Heer. 

Adel Nassief is Koptisch-orthodox icoonschilder. Hij is niet onbekend met Nederland, want hij heeft op verschillende plaatsen in ons land geschilderd. De icoon van Antonius de Grote uit de Koptische kerk te Amsterdam, die op de poster van de Zondag voor de Oosterse Kerken 2021 staat, is van zijn hand. In dit interview maken we nader kennis met Adel Nassief.

U schilderde de icoon van Sint-Antonius voor de Koptisch-orthodoxe Kerk in Amsterdam. Is Sint-Antonius een heilige die door de Koptisch-Orthodoxe gelovigen zeer vereerd wordt?
‘De grote heilige, Abba Antonius, wordt beschouwd als een heilige en vereerde figuur onder alle Kopten. Hij is de eerste monnik en zijn levensbeschrijving wordt door hen gewaardeerd en is heilig voor hen. En zij vieren zijn nagedachtenis en vragen hem, zoals bij een grote heilige, om voorspraak. Vele kerken en personen zijn naar hem genoemd.’

U bent een Koptische icoonschilder. Wat voor soort iconen schildert u?
‘Mijn werk is behoort tot de Koptische kunst, en het heeft speciale kenmerken en karakteristieken, waaronder het tekenen van de icoon in al zijn details volgens de traditionele manier gedurende het productieproces.’

Welke technieken gebruikt u bij het schilderen van iconen?
‘De uitvoering van iconen is met tempera, eigeel gemengd met natuurlijke oxiden. Zo behoud ik het eigene van de Koptische icoon, die zijn wortels heeft in de oude Egyptische kunst en in de Egyptische omgeving.
Ik heb ervaring met glasmozaïek waarin ik vele werken heb uitgevoerd, die allemaal op muren zijn gedaan. Ik houd van het frescomateriaal omdat het in het verlengde ligt van de afbeeldingen op de muren van Egyptische tempels en kloosters.
In 1990 had ik de gelegenheid om in de Mariakerk in Amsterdam een fresco te vervaardigen; een fresco die de “Transfiguratie” en de nederdaling van de Heilige Geest voorstelt.’

Welke specifieke stijl gebruikt u in uw icoonschilderen?
‘De Koptische icoon heeft kenmerken die verband houden met het land, de plaats en het culturele erfgoed. Ze is in twee dimensies geschilderd en besteedt geen aandacht aan het perspectief: de hoofdfiguur is groter getekend om te kunnen focussen zoals in de oude Egyptische kunst. Dus de koning is groter getekend dan alle anderen. En de heiligen hebben geen schaduw op de grond, maar eerder een licht. Het licht in de icoon komt van binnen uit de figuur en niet van buitenaf. En zelfs in afbeeldingen van het martelaarschap, die geen bloedige scènes weergeven, zelfs in de afbeelding van Christus aan het kruis met zijn ogen open, is het licht vreugdevol. Hoewel de Koptische Kerk een kerk van martelaren is, en ze veel pijn en kwellingen heeft geleden, is de Koptische persoonlijkheid een spirituele figuur die geneigd is zich te verheugen in God en in de gehechtheid aan Hem, en zo wordt dit concept weerspiegeld in de Koptische kunst. De tekening wordt uitgevoerd en face en niet en profile, en er wordt aandacht besteed aan de spirituele aureool, die altijd cirkelvormig is. Alleen heilige persoonlijkheden worden ermee afgebeeld. De belichaming in de tekening wordt gekenmerkt door eenvoud, reductie en beknoptheid in kleuren. De Koptische kunstenaar beeldt een spiritueel thema uit vanuit een Egyptisch gezichtspunt, en behandelt onderwerpen die niet zijn behandeld door kunstenaars in andere kerken.’

Wat bracht u ertoe icoonschilder te worden? Met andere woorden: wat was uw motivatie om iconenschilder te worden?
‘Tijdens mijn studie in 1982 aan de Faculteit voor Schone Kunsten werd mij gevraagd onderzoek te doen naar de geschiedenis van de kunst, en ik koos het onderwerp over de Koptische kunst; op die manier deed ik een ontdekking van de icoonkunst; ik bleef de icoon bestuderen, en ik heb mijn streven om de icoon te vervaardigen behouden tot op heden.’

Is het beroep van icoonschilder een speciaal kerkelijk beroep in de Koptisch-Orthodoxe Kerk?
Met andere woorden: ontvangen iconenschilders wanneer zij iconenschilder worden een speciale zegening en een speciale benoeming door een priester of een bisschop?
‘Iconen schilderen in de Koptische Kerk is geen beroep dat steun of salaris ontvangt van de kerk. Het hangt af van de kwaliteit van het werk van de kunstenaar en de voortreffelijkheid van zijn productie, en hangt af of de geestelijken het kennen en waarderen, en ik was als kunstenaar gelukkig met de smaak en de liefde van Zijne excellentie Abba Arsany, bisschop van Nederland.
Ik ben zo dankbaar voor zijn waardering voor mijn werk en zijn opdracht aan mij om de tekeningen en iconen van Egyptische kerken in Nederland uit te voeren sinds 1987.’

Van wie leerde u als leerling de icoon schilderen?
‘Tijdens mijn studie kunst en Egyptisch cultureel erfgoed leerde ik Koptische fresco’s kennen, vooral de portretten van Fayoum, en ik had de eer de eerste beginselen van de icoon te leren kennen via wijlen de kunstenaar Dr. Isaac Fanous.’

Kunt u van uw beroep als schilder leven?
‘Ja, ik leef van mijn artistieke werken, vooral omdat ik geen andere baan heb, maar een voltijds kunstenaar ben, toegewijd aan mijn kunst.’

Heeft u veel schilderopdrachten?
‘Kunst is voor mij een boodschap met een doel, niet iets zakelijks, het is voor mij een missie en daarom maak ik mijn eigen werken in de kunst van de icon. Niemand helpt mij bij de vervaardiging ervan, omdat ik geloof dat deze door mijn ziel naar buiten komt en ik de geest van de heilige in de icoon tot uitdrukking breng.
Ik krijg zoveel opdrachten, maar de meeste daarvan hebben geen waarde; ik geef wel om kwaliteit en niet om kwantiteit, en ik weiger werken die gericht zijn op aantallen, en op de snelheid van de productie van kopieën en herhaling zonder waarde.’

U schilderde iconen in de Koptisch-Orthodoxe Kerk van Amsterdam. Waar ter wereld hebt u nog meer iconen geschilderd?
‘Ja, ik ben begonnen met het tekenen van de icoon in Amsterdam, en nu heb ik in negen kerken in heel Nederland geschilderd. En er zijn veel werken van me in Egypte, Amerika, Griekenland, Zweden, Duitsland, Canada, Frankrijk, Singapore, Zuid-Afrika, Australië en de Verenigde Arabische Emiraten.In 2012 heeft het Ministerie van Franse Cultuur mijn werken van mozaïeken, Koptische iconen en fresco’s in de Kerk van de aartsengel Michael in Villejuif, Parijs, aangemerkt als een onderscheidend cultureel erfgoed dat een toeristisch bezoek waard is, Ik maakte veel muurschilderingen en iconen van de vlucht van de Heilige Familie naar Egypte in Egypte en daarbuiten in Parijs, New York, Mississauga in Canada, en Nederland om Egypte en zijn beschaving te introduceren door middel van dit voorname onderwerp.’

Schilderde u ook iconen voor niet-Koptische kerken?
‘Het is niet gebeurd, maar ik verwelkom iedereen die mijn kunst waardeert en erom vraagt.
In 2008 was ik de eerste Egyptische kunstenaar wiens Koptische iconen werden afgedrukt in een boek in Amerika onder de titel First Christmas (in het Engels en Spaans); het werd bekroond als de Best Book of Holiday Gifts. Mijn iconen waren verder te zien in een tentoonstelling georganiseerd door de Welcome Book Gallery in Manhattan – New York in december 2008.’

Schildert u ook wereldlijke (niet-religieuze) schilderijen. Zo ja, wat voor soort zijn dat dan?
‘Ik heb een drietal volledige tentoonstellingen van landschapskunst met mozaïeken over de schoonheid van Egypte gehad.’

Sint-Anthonius wordt beschouwd als de vader van de monniken. Welke rol spelen de monniken tegenwoordig in de Koptische Kerk?
‘Het monnikendom werd gevestigd op het land van Egypte, en kloosters waren in duizenden in de eerste eeuwen van het christendom en voortgezet tot op de dag van vandaag.Het aantal monniken was laag in het begin van de twintigste eeuw. Nu nemen de aantallen toe, en het monnikendom speelt nu de belangrijkste rol in het bestuur van de kerk van Egypte. Uit hen worden de paus van de Kopten en alle bisschoppen gekozen. Vele monniken dienen als priesters in Egypte en in het buitenland – er is de aanwezigheid van Kopten in de meeste landen van de wereld, waaronder Nederland.’

Foto’s (archief Adel Nassief, archief Koptische kerk Amsterdam):
– Zelfportret Adel Nassief, mozaïek
– Icoon van Antonius de Grote door Adel Nassief
– Adel Nassief
– Adel Nassief aan het werk met een mozaïek.