Van 31 augustus tot en met 8 september werd in het Duitse Karlsruhe de 11e algemene vergadering van de Wereldraad van Kerken gehouden. Ongeveer 4.400 vertegenwoordigers van kerken afkomstig uit alle delen van de wereld namen eraan deel. De Wereldraad van Kerken is met 352 lidkerken het grootste oecumenische forum ter wereld. Het is bijzonder dat de Wereldraad er steeds weer in slaagt christenen uit de hele wereld eens in de acht jaar in zo’n grote conferentie bij elkaar te brengen en de mogelijkheid biedt tot open uitwisseling in een sfeer van vertrouwen, verbonden in het geloof en gedragen door gebed. Ik beschouw het als een groot voorrecht dat ik als rooms-katholieke voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland aan deze bijeenkomst kon deelnemen. Immers de Rooms-Katholieke Kerk is geen lid van de Wereldraad, wel een actieve en belangrijke partner van de Wereldraad. De Pauselijke Raad voor de Eenheid van de Christenen had een sterke afvaardiging gestuurd onder leiding van kardinaal Kurt Koch. Uiteraard was ook de Rooms-Katholieke Kerk uit Duitsland goed vertegenwoordigd.
Het verbindende en overkoepelende motto voor deze bijeenkomst was “De liefde van Christus beweegt de wereld tot verzoening en eenheid”. In vieringen, inleidingen en teksten kwam dit motto steeds weer terug, maar steeds tegen de achtergrond van de tegenstellingen en noden waardoor de wereld van vandaag wordt getekend. Het motto klinkt prachtig, maar onze wereld is verscheurd en problemen lijken alleen maar groter te worden. De oorlog in Oekraïne, het Israëlisch-Palestijnse conflict en de alarmerende toestand van het klimaat drukten een stempel op deze assemblee, hoewel er natuurlijk legio andere zaken zijn waar kerken in de wereld mee te maken hebben. Graag vertel wat ik van deze drie zware onderwerpen heb meegekregen. Dit zijn overigens niet meer dan persoonlijke impressies. Om de resultaten van deze assemblee op waarde te kunnen schatten, verwijs ik graag naar de slotteksten die op de assemblee zijn vastgesteld. In totaal gaat het om tien documenten.
Impressies
In het voortraject was er veel discussie of de Russisch-Orthodoxe Kerk, die de oorlog van Rusland tegen Oekraïne steunt, nog welkom was in Karlsruhe. Er was een grote delegatie van het patriarchaat van Moskou aanwezig, die alles gelaten over zich heen liet komen. Maar op de stevige uithaal van Bondspresident Frank-Walter Steinmeier tegen het patriarchaat van Moskou dat zich voor het oorlogskarretje van Vladimir Putin laat spannen, kwam een scherpe publieke reactie van metropoliet Antonij van Volokolamsk, de delegatieleider van het patriarchaat van Moskou. Vertegenwoordigers van de Orthodoxe Kerken van Oekraïne, hoewel nog geen lid van de Wereldraad, waren als gast aanwezig en kregen volop gelegenheid hun stem te laten horen. Zij hekelden de agressie van Rusland en vroegen steun voor hun strijd. In Europa zijn de opvattingen van de kerken over de oorlog in Oekraïne redelijk gelijkgestemd. Maar vertegenwoordigers van kerken uit Afrika, Azië en het Midden-Oosten kijken toch anders naar de oorlog in Oekräine en de rol van Rusland en het Westen. Dat werd me duidelijk in een gesprek met een deelnemer uit Ethiopië die vertelde dat alleen Rusland de Ethiopische regering steunt tegen de opstandelingen die n Tirgay, En ook kerkleiders in het Midden-Oosten hebben de steun van Rusland aan het regime van Assad verwelkomd. Het hangt er dus erg vanaf vanuit welk perspectief iemand kijkt.
Het Israëlisch-Palestijnse conflict sleept zich al decennia voort en lijkt zich steeds meer te verharden. Palestijnse christenen vragen al heel lang aandacht van de kerken in de hele wereld voor hun uitzichtloze situatie die in toenemende mate gekenmerkt wordt door rechtsongelijkheid, isolatie en achterstelling. Recente rapporten van Amnesty International, Human Rights Watch, maar ook de Israëlische mensenrechtenorganisatie B’Tsalem onderschrijven dat. Volgens de Palestijnse christenen staat de toekomst van eeuwenoude autochtone christelijke gemeenschappen in het hele Midden-Oosten en ook in Israel op het spel. Met enkele Palestijnse predikanten uit Jeruzalem en Bethlehem heb ik in deze dagen indringend gesproken, naar hen geluisterd, maar ook uitgelegd dat kerken in Nederland de term apartheid voor Israël afwijzen. Ook met enkele rabbijnen die als waarnemer bij deze bijeenkomst aanwezig waren heb ik over de situatie in Israël en Palestina gesproken. Net als zij nam ik deel aan de meerdaagse oecumenische dialoog over gerechtigheid en vrede in het Midden-Oosten. Zij wijzen erop dat de Israëlische bevolking permanent leeft onder de angst van raketbeschietingen en aanslagen. Als je iets wilt doen, richt je dan op initiatieven waarin Joden en Palestijnen met elkaar samenwerken, luidde hun advies. Steun de groepen die werken aan co-existentie van Joden en Palestijnen.
In Pakistan is op dit moment een grote watersnood. 1.300 mensen zijn er al omgekomen, 1,3 miljoen huizen zijn verwoest. Wetenschappers stellen dat klimaatverandering daar de oorzaak van is. Pakistan wijst naar het Westen. In Karlsruhe sprak ik met een Armeense bisschop uit Damascus. Vanwege de klimaatcrisis groeit bij ons steeds meer het besef dat we anders moeten gaan denken over de relatie tussen mens en natuur. ‘De natuur kan zonder de mens overleven, maar de mens niet zonder de natuur’, zei iemand gevat. Zelf heb ik op sommige reizen gezien dat in oorlogsgebieden de verwoesting van steden totaal kan zijn, maar de natuur ongerept lijkt. Maar bij de huidige ontwikkelingen van de klimaatverandering gaat dat niet meer op. Als de natuur sterft, sterft ook de mens. Mijn Armeense gesprekspartner deelde die opvatting niet. Hij typeerde de aandacht voor het klimaat als een nieuwe westerse ideologie die de aandacht afleidt van de dramatische situatie in het Midden-Oosten. ‘Wij zuchten al meer dan tien jaar onder oorlog en isolatie’. Zoals andere vertegenwoordigers van met Syrië verbonden kerken, bepleitte hij de opheffing van de sancties tegen zijn land, omdat daardoor vooral de bevolking hard wordt getroffen. Deze wens is ook in de slotdocumenten van de algemene vergadering opgenomen.
Vieringen
De sprankelende vieringen en de persoonlijke ontmoetingen waren mooi en zeer verrijkend. In zo’n happening zijn dit de kostbaarste momenten, waarin je op adem kunt komen. Met name het zingen vind ik heel fijn. De gezamenlijke vieringen vonden plaats onder een groot tentdoek dat over het plein gespannen was. Het boek met gebeden en gezangen, ‘Oasis of Peace, Spiritual Life Resources’ was in vier talen uitgegeven. Maar er klonken nog veel meer talen op dit plein. ‘Het is een waar pinksterfeest’, zei één van de deelnemers. De liederen die speciaal voor deze bijeenkomsten zijn gemaakt vinden hopelijk ook hun weg naar de kerken in ons land. Werk aan de winkel voor vertalers en koorleiders.
Vanuit Nederland waren we met ruim 50 mensen in Karlsruhe aanwezig. Dankzij een app groep konden we redelijk met elkaar in contact blijven. Helaas heeft oecumene in Nederland vaak een tobberig imago. Ik hoop dat de Nederlandse deelnemers aan de bijeenkomst in Karlsruhe dat nu allemaal hebben afgeschud. Iedereen was zeer geraakt en zo positief over het vele dat we hebben ontvangen. Heus niet allemaal zo zwaar als de boven kort beschreven thema’s doen vermoeden. Ik hoop dat die inspiratie ook in de oecumenische samenwerking in Nederland zijn vruchten zal gaan afwerpen. Op 14 oktober is er in het Landelijk Diensten Centrum van de Protestantse Kerk in Utrecht een bijeenkomst waarop we terugkijken op deze bijzondere bijeenkomsten en plannen maken hoe we met de vruchten daarvan hier aan het werk kunnen gaan.
De slotboodschap van Karlsruhe is inmiddels in het Nederlands vertaald en aan de kerken aangeboden met de vraag om die in de kerk voor te lezen. Het is een appel om als kerken samen een weg te gaan van gerechtigheid, verzoening en eenheid. Laten we daar ook in ons land werk van maken door om te zien naar mensen die in nood zijn of gekwetst. Daar kan de kerk het meeste betekenen, het is, tenslotte, de liefde van Christus die ons daartoe beweegt (2 Kor. 5,14).