Verkiezingen 2012: solidariteit als maatstaf

In de aanloop naar de verkiezingen schrijft prof. dr. Fred van Iersel een aantal blogs over de opvattingen van de politieke partijen op het gebied van solidariteit. In het eerste blog legt hij uit vanuit welke invalshoek hij naar de politiek en de programma’s van politieke partijen kijkt (red).

Het is een belangrijke opdracht van de oecumene om zich niet alleen te bekommeren om de hereniging van de christelijke kerken of om routes daarheen, maar zeker niet minder  zich te bekommeren om een bewoonbare wereld. En dit is een wereld  waarin ‘gerechtigheid en vrede elkaar kussen’.(Ps. 85:10). Oecumene is dan ook alleen serieus als ze ook dienst aan de wereldsamenleving omvat, als ze streeft naar een ordening van de wereldsamenleving die deze eenheid tot uitdrukking brengt.

Eenheid

De reden waarom dit zo is, is eenvoudig. Voor wie het Pinksterverhaal serieus neemt, zijn  de eenheid van de wereldsamenleving en de eenheid van de kerken niet te scheiden. De Kerk (kerk met een hoofdletter K: de Kerk als bedoeld door God) hoort de eenheid van de door God vernieuwde wereld in zichzelf te bevatten – mensen uit alle volken, culturen en talen kunnen immers toegang tot Christus vinden. De Kerk  heeft als permanente opdracht de in essentie reeds aanwezige diepe eenheid van de mensheid in Christus, tot uitdrukking en verwerkelijking te brengen. Het is juist werkend aan de eenheid van de mensenfamilie dat kerken ook in hun spiritualiteit en morele betrokkenheid naar elkaar toegroeien, dus ook in hun inzet voor gerechtigheid en vrede, menselijke waardigheid en cohesie wereldwijd.

Hier  hoort de passie van alle kerken te liggen: de Kerk en alle kerken die Kerk willen zijn horen vanuit die nieuwe eenheid van de mensenfamilie waar het maar even mogelijk is samen bij te dragen aan de eenwording van de wereld.

Solidariteit

Welnu, dit  veronderstelt dat de Kerk solidariteit bevordert in de ‘mensenfamilie’. Want solidariteit is zowel uitdrukking van als hefboom voor de eenheid. Ze is er uitdrukking van als ontwikkelingssamenwerking meer samenwerking wordt. Ze wordt er een hefboom voor als de wereldsamenleving haar sociale deficiet net zo serieus neemt als de financieën, als Europese landen zich niet isoleren van elkaar – laat staan van de rest van wereld.

Is de inzet voor solidariteit nu zo’n opmerkelijk? Theologisch misschien niet, maar politiek gezien wel. Want broederschap en zusterschap – in feite de verwaarloosde waarde van de Franse en Amerikaanse Revolutie –  broederschap en zusterschap vragen na twintig eeuwen christenheid en twee eeuwen Verlichting nog altijd om verwerkelijking en een geschikte maatschappijordening. Alleen de vrijheid en gelijkheid – die andere revolutionaire grondwaarden – zijn, als ze dat ook ooit waren, nu zeker niet langer toereikend om de eenheid van de wereldsamenleving te bevorderen. Vrijheid – de toekenning ervan en de uitoefening ervan –  moet definitief gepaard gaan met verantwoordelijkheid voor het gebruik ervan. En gelijkheid betekent natuurlijk wel gelijkberechtiging, gelijke kansen of gelijke uitkomsten van beleid voor iedereen. Maar: hoe waarop wordt die gelijkheid gericht, hoe worden de rechten uitgeoefend? Hoe staan ze voor iedereen in verhouding tot de eigen plichten, of de rechten en plichten van anderen? Maar bovenal: hoe draagt de uitoefening van gelijke rechten, en het benutten van gelijke kansen bij tot het algemeen welzijn en daarmee tot de eenheid van de mensenfamilie? De wereldomvattende crisis maakt een ding duidelijk: vrijheid en gelijkheid mogen nooit meer los komen te staan van broederschap en zusterschap – niet alleen in de kerken niet, maar ook in de wereldsamenleving niet. Dit zal blijken naarmate de kredietcrisis en de Eurocrisis zich verbreden en verdiepen. De mensheid wordt op haar eenheid getest, wereldwijd, in Europa, in Nederland.

Eenheid bevorderen

In het antwoord op de crisis is een internationale en nationale moraal nodig die de eenheid van de mensenfamilie tot uitdrukking brengt, en kerken moeten die bevorderen. De kerken kunnen deze voor de mensheid wezenlijke opdracht alleen vervullen als ze zich niet laten bepalen door lokale omstandigheden en situaties – ze moeten lokalisme en etnocentrisme afwijzen –, maar wel proberen om het Evangelie te verbinden met regionale contexten en hieraan impulsen te geven.

Verkiezingen 2012

De kerken kunnen meteen aan de slag, zeker in Nederland. Want wie het in de taal van kerken heeft over broederschap, zusterschap en de eenheid van de mensenfamilie, die heeft het  maatschappelijk gezien over solidariteit. En bij de verkiezingen van 10 september 2012 zal het thema solidariteit centraal staan. Wie is met wie solidair – of juist niet? En waarom niet (meer)? Hoever gaat de solidariteit heen over de grenzen van de als ‘eigen’ omschreven groep? En: hoe wordt de nieuw vereiste solidariteit georganiseerd en geordend in een totaalbeeld van de samenleving? En wie doet dat: moet de overheid zich in toenemende mate onttrekken aan de ordening van de samenleving of hier juist een rol in spelen? Maar waarom en ook: hoe dan? Waar zit de ruimte voor initiatieven van onderop, voor individuele inzet voor solidariteit, voor nieuwe vormen van gemeenschapsvorming? 

En: wat blijft er over van de verzorgingsstaat en wat heeft een doorstart nodig?

Hier zullen we in de komende anderhalve maand de verschillende partijprogramma’s door nemen vanuit de vraag: wat willen de partijen met solidariteit? Wat is hun verhaal hierover? We zullen aan de hand van partijprogramma’s die vraag stellen op het gebied van de gezondheidszorg, werk – werkloosheid, solidariteit tussen generaties, solidariteit van arm en rijk; buitenlandbeleid en bondgenootschappelijke solidariteit; Europese solidariteit.