4 november 2001 – Ruimte scheppen, grenzen overwinnen

Oecumene als grenservaring

Voor de viering van Willibrordzondag heeft de Katholieke Vereniging voor Oecumene éénzelfde thema gekozen voor de komende drie jaar: grenzen. Zij wil oecumene verstaan als grenservaring.

De ervaring heeft bijbelse grondslagen en bepaalt ons leven. Alles heeft zijn grens: de ruimte en de tijd, ons leven en de wereld, de buitenwereld en het innerlijk van de mens. Ook in ons tijdperk van globalisering en mondialisering spelen grenzen een opvallende rol. Terwijl onze tijd evolueert naar een wereldbeschaving 'zonder grenzen', komen er ook tegenbewegingen op, die grenzen willen behouden. Grenzen zorgen immers voor identiteit, veiligheid en geborgenheid.

Het motto van Willibrordzondag 2001 is Ruimte scheppen, grenzen overwinnen. Grenzen stellen ons in staat onszelf en onze tradities te herkennen binnen het grote geheel. Zij beschermen onze leefomgeving, onze gewoonten, onze cultuur, onze taal, onze traditie. Tegelijk roepen zij het verlangen in ons wakker naar de 'open ruimte' voorbij al onze beperktheden, naar meer en verder, naar hoger of dieper, naar het absolute en voor christenen naar de Absolute.

Op Willibrordzondag op 4 november laten wij ons leiden door de liturgie en de lezingen uit de Schrift. Zo kunnen we onze bijbelse traditie verbinden met de concrete situatie in de wereld om ons heen. We luisteren naar het verhaal van Zacheüs uit het Lucasevangelie (19,1-10) en zien hoe Zacheüs los komt uit het isolement van zijn beknellende belastingpraktijk. Jezus slaagt erin de muren te slopen die rondom Zacheüs zijn opgericht en de toegang van zijn huis open te stellen voor het feestmaal van zijn bevrijding.

Gebed 'Ruimte scheppen, grenzen overwinnen'

(De tekst van dit gebed werd geschreven door broeder Adri Kortekaas o.s.b., monnik van de Sint Adelbert Abdij in Egmond-Binnen.)

Gezegend is Uw Naam, God,
in de hemel en op de aarde.
Heel de schepping hebt U
in liefde en wijsheid in het aanzijn geroepen.
Ja, U houdt van alles wat leeft
en U laat het niet los.
Alles komt uit Uw hand
en vindt in U zijn diepste zin.
Door Uw heilig Woord schept
en herschept U de wereld
en vormt U ons meer en meer
tot volheid van leven.

In Uw goedheid hebt U ons aan elkaar gegeven.
U hebt ons bij name genoemd
nog voor wij geboren waren.
U blijft naar ons allen uitzien
tot wij thuis zijn bij U.
Wil daarom met de kracht van Uw liefde
genadig in ons doorbréken wat ons van elkaar vervreemdt
en geef, dat steeds opnieuw, Uw wil in ons geschieden mag.

Allen: Barmhartige God, Uw genade neemt geen einde.
Zend ons Uw Geest en wijs ons de weg
naar Uw toekomst voorbij onze grenzen.

Gezegend is Uw Naam, God, "Ik zal er zijn" mogen wij U noemen.
Wil ons aanzien, Heer, zie hoe hard wij soms lopen
ons leven voorbij, stuitend op de grenzen
van onze kleinheid en van ons falen.
Hoe wij ons soms verheffen, ons groter maken dan wij zijn.

Wil ons zoeken God, noem ons opnieuw bij onze naam,
dat wij door U gekend mogen zijn
en bemind tot in het diepst van ons wezen.
Doorbreek de deuren van ons soms toegesloten hart
en open ons voor Uw liefde.
Beziel ons met Uw Geest en raak ons aan.

Allen: Barmhartige God, Uw genade neemt geen einde.
Zend ons Uw Geest en wijs ons de weg
naar Uw toekomst voorbij onze grenzen.

Gezegend is Uw Naam, God, U hebt ons Uw gelaat getoond
in Uw Zoon Jezus Christus.
Wij danken U om wat Hij heeft voorgeleefd.
Nooit liet Hij na een mens te blijven zoeken.
Door zijn dood en verrijzenis
daagt er nieuwe hoop over ons bestaan
en mogen wij werkelijk leven, ook over de dood heen.

Maak ons tot ware leerlingen van Uw Zoon, zo bidden wij U,
opdat Uw Rijk zichtbaar wordt in ons midden
en Uw toekomst zich baan breekt,
ons doorstraalt als de dageraad.

Allen: Barmhartige God, Uw genade neemt geen einde.
Zend ons Uw Geest en wijs ons de weg
naar Uw toekomst voorbij onze grenzen.

Gezegend is Uw Naam, God, U hebt ons Uw Geest geschonken
die ook werkzaam was in Uw Zoon Jezus Christus.
Zo roept U ons samen om Zijn Kerk te zijn.
Wij bidden U om zegen over onze kerken.
Mogen zij zich laten leiden door Uw heilige Geest,
opdat zij durven te getuigen van Uw verrezen Zoon.

Zie ons aan, God, ook in wat ons verdeelt.
Geef dat wij mogen zoeken naar wat ons samen houdt.
Beziel ons, opdat wij verder mogen reiken
dan onze eigen grenzen.
Maak ons tot een gemeenschap
waarin Uw Geest ons open ademt
en Uw luister onze weg verlicht.

Allen: Barmhartige God, Uw genade neemt geen einde.
Zend ons Uw Geest en wijs ons de weg
naar Uw toekomst voorbij onze grenzen.

Barmhartige God,
wij danken U om Uw nabijheid,
waarmee U ons bestaan omgeeft.
Troostend en helend wat bedroefd en gebroken is,
zoekend en reddend wat vervreemd en verloren is,
zo bent U bij ons.

Wij bidden U:
Moge de Naam van onze Heer Jezus
verheerlijkt zijn in ons, en wij in Hem,
door de genade van Uw heilige Geest.
Overstijg onze grenzen,
opdat wij behoeders mogen zijn
van uw nieuwe aarde en hemel
zonder einde.

Uw toekomst voorbij onze grenzen

(Missionaire Agenda nr. 2, werkjaar 2001/2002)
Door: Annie Coppens (medewerker Katholieke Vereniging voor Oecumene)

Op 3 en 4 november 2001 wordt in veel parochies in Nederland Willibrordzondag gevierd. Op deze zondag vraagt de Katholieke Vereniging voor Oecumene ieders aandacht voor onze verhouding met de protestantse kerken in ons land. De Vereniging kiest als motto ruimte scheppen – grenzen overwinnen. Hoe ervaren wij de grenzen die ons scheiden in de oecumene? Grenzen zijn belangrijk in onze huidige postmoderne cultuur. Terwijl wij ernaar streven grenzen te doen verdwijnen, kunnen we ook niet leven zonder. Dat geldt ook voor de verhoudingen tussen kerken en godsdiensten. Het motto voor Willibrordzondag suggereert openheid, ontmoeting, vrijheid, gemeenschap. Maar tot welke prijs moeten grenzen worden overwonnen of gehandhaafd? Op deze uitdagende vraag kan heel verschillend geantwoord worden. Op Willibrordzondag brengen wij grenservaring in onze eigen cultuur in verband met de bijbel, onze westerse traditie en de maatschappij waarin we leven.

Zacheüs' bevrijding

Vanuit het perspectief van grenzen willen wij de verhouding tussen de kerken bekijken. We willen mensen uitnodigen om met hart  en geest naar wegen te zoeken die ontmoeting en communio mogelijk maken. Grensoverschrijdende ervaringen hebben weinig uit te staan met grote drukte en een enorme massa. Ze beginnen meestal kleinschalig, op kousenvoeten zoals het verhaal van Zacheüs uit het evangelie van Lucas. De perikoop (Lc 19, 1-10) past uitstekend in het traject dat Willibrordzondag wil volgen. 'Grenzen overwinnen' is niet hetzelfde als alle grenzen opheffen. Zacheüs' bevrijding is 'definitief', enkel en alleen door zijn ontmoeting met Jezus, die al onze grenzen overwint. Hij maakt ons vrij van alles wat ons beklemt en gevangen houdt, hetzij van buitenaf, hetzij binnenin onszelf. We moeten het eindperspectief van onze bevrijding in Jezus voor ogen houden. Zo overwinnen we grenzen die kerken scheiden en mensen angstig maken. Jezus houdt ons het visioen van onze toekomst in zijn Koninkrijk voor ogen. Over Zacheüs bevrijdende ervaringen wil Willibrordzondag ons verder doen nadenken.

Het land en de belofte

'De uiteinden der aarde' en 'het einde van de tijden' zijn bijbelse limieten. Deze begrippen waren van grote betekenis voor het volk van Israël. Zo konden de Israëlieten zich de zichtbare wereld voorstellen vanuit het land dat zij bewoonden. Grenzen maakten het hen ook mogelijk zich de wereld voor te stellen in verhouding tot het onzichtbare. In Israël was God koning van de schepping. Zijn koninkrijk omvatte 'de grenzen van de wereld'. 'Het einde der tijden' werd verstaan als de grens waarin het tijdelijke van het eeuwige wordt gescheiden. Ons denken over ruimte en tijd draagt bijbelse sporen. Het stelt nog steeds dezelfde vragen, maar in andere bewoordingen.
In evangelisatie en verkondiging van de christelijke boodschap spelen grenzen van hemel, aarde en tijd een kostbare rol. Dat geldt ook voor het individuele menszijn. Het bijbels grensbesef leeft vandaag voort. Maar elke tijd gaat op eigen wijze met grenzen om. Grenzen van menselijk leven, territoriale grenzen, grenzen tussen godsdiensten en kerken: ze worden in iedere tijd anders ingevuld.
De geschiedenis van Israël toont ons hoe complex en verrassend grenzen kunnen zijn en hoe groot hun belang is in de steeds wisselende verhoudingen met de hen omringende wereld. Binnen de grenzen van de huidige staat Israël ligt het oude land van belofte dat Mozes en de Israëlieten voor ogen hadden. Maar nadat zij het land in bezit hadden genomen dat God hen beloofd had, werd voor hen een geestelijk land zichtbaar. In steeds nieuwe beelden van een hemels Jeruzalem stelden zij zich Gods belofte voor en droegen ze deze belofte uit in alle fasen van hun geschiedenis. Omdat zij hun landsgrenzen bleven verstaan als belofte van Godswege, lopen tot vandaag de grenzen van het beloofde land over de grenzen van de staat Israël heen. Tegenover de vele moeilijkheden en oorlogen waartoe deze situatie heeft geleid, blijft daarom de eindverwachting van een Koninkrijk zonder grenzen bestaan.

Hoger dan de hemel
U Heer; wil ik prijzen onder de volken,
over U wil ik zingen bij alle naties,
want tot boven de hemel reikt Uw liefde,
tot in de wolken reikt Uw trouw.
Verhef U boven de hemel, o God,
laat over heel de aarde Uw glorie stralen.
(Psalm 108,4-6)

In het boek der psalmen en in alle andere boeken van het oude testament wordt gesproken over de grenzen van tijd en ruimte, van de uitwendige wereld en het innerlijke van de mens. Deze grenzen zijn niet totaal van elkaar gescheiden. Wanneer de psalmist zegt dat Gods liefde geen grenzen kent, kunnen wij deze uitspraak zowel in tijdelijke als in ruimtelijke zin verstaan. Tijd en ruimte vloeien in elkaar over en zo kunnen zij oneindigheid en eeuwigheid enigszins oproepen. Wanneer Israël spreekt over de Oneindige en Eeuwige, lijken alle grenzen opgeheven. Maar in onze menselijke communicatie hebben we geen andere mogelijkheid om ons het onbegrensde voor te stellen dan door middel van onze eigen grenzen.
Alle grenzen zijn betrokken op onze menselijke manier van kijken. Een 'hemel zonder grenzen' of 'liefde zonder grenzen' zijn grensbenaderingen van de bijbelse mens, waardoor hij zichzelf tegenover de wereld en God beter kon situeren. In psalm 108 zegt de psalmist dat Gods liefde hoger reikt dan de Hemel. Misschien stellen wij ons deze hemelhoogte anders voor dan de psalmist. Deze leefde immers in een tijd waarin de ruimte boven zijn hoofd kwantitatief veel meer geheimen kende dan voor ons vandaag. Onze kennis is groter geworden, maar is ze wezenlijk anders? God overschrijdt al onze grenzen en onze voorstelling. Hij woont niet meer letterlijk op dezelfde hoogte van de bijbelse mens, maar nog steeds valt zijn bestaan buiten het verband van onze aardse grenzen.

Globalisering en oecumene

Onze wereld streeft naar ontgrenzing, naar open communicatie en steeds grotere verbanden van samenwerking. Mensen leven als wereldburgers in grootschalige structuren. Grenzen dreigen te verdwijnen. We genieten van onbeperkte communicatiemiddelen en bouwen grote netwerken van contacten om ons heen. Hierdoor dreigen we onszelf en de anderen uit het oog te verliezen. Globalisering heeft twee zijden. Doordat de ruimte waarin we leven steeds groter wordt, overstijgt ze ons. Wat we niet kunnen overzien tast ons gevoel van welbevinden aan. Daarom verlangt de hedendaagse mens ook naar de grenzen van zijn eigen kleine gemeenschap, zijn familie, een organisatie, een kerk, een club.
De oecumene worstelt met dezelfde spanning tussen de eenheid die zij wil bereiken en de eigenheid van de kerkelijke tradities die zij wil bewaren. Omdat deze eenheid in Christus gegrondvest is, is het streven naar toenadering tussen allen die in Hem geloven een onvoorwaardelijke opgave. De vraag is niet óf die eenheid kan worden bereikt, maar wel langs welke wegen dit proces zal verlopen. Vele wegen zijn denkbaar, maar alle confronteren ons – in het perspectief van het geloof – met grenservaring. Op Willibrordzondag kijken parochiegemeenschappen hoe het ene christelijk geloof geleefd, beleden en doorverteld kan worden, over alle muren en grenzen heen