Op grond van het Evangelie en vanuit de opdracht van de kerk stelt Stichting Buurtpastoraat Utrecht zich ten doel aanwezig te zijn bij de mens en groepen van mensen in oude stadswijken om – vanuit hun leefsituatie – hen te ondersteunen in hun streven naar herstel en behoud van hun waardigheid en zeggenschap in zaken die hun bestaan bepalen, en in hun zoeken naar perspectief in hun leven en samenleven.
Ontstaan
In 1992 startte het Dekenaat Utrecht in overleg met het bisdom een nieuwe vorm van pastoraat in het Oude Wijkenpastoraat om van betekenis te kunnen zijn voor de grote groep mensen in twee “oude wijken” van Utrecht, omdat veel mensen uit zicht waren geraakt van het pastoraat. De opdracht aan twee pastores was kort: “Ga maar, met het evangelie als bagage, en zie of je er kunt zijn met en voor de mensen”. Vanuit deze summiere opdracht om aanwezig te zijn in twee Utrechtse buurten hebben de beide pastores hun weg naar de mensen en in de buurt gezocht. Doordat ze met veel volharding in de buurt en bij de mensen zijn gebleven en zo een eigen plek hebben gevonden in de netwerken van de buurt, hebben ze ook aansluiting gevonden bij mensen en groepen van mensen die vaak niet of nauwelijks in beeld zijn bij andere hulpverleners in de buurt. Elke werker volgt daarbij een eigen spoor. Dit spoor wordt bepaald door de mogelijkheden van de buurt en door eigen talenten van de pastores. In 2008 kondigt de bisschop van Utrecht aan de dekenaten op te heffen en tevens de beide buurtpastores niet langer meer de zending te verlenen. Op 3 november 2008 wordt de Stichting Buurtpastoraat Utrecht opgericht. Op 1 februari 2009 komen de beide buurtpastores als werknemer in dienst van de Stichting Buurtpastoraat Utrecht. Het bestuur maakt daarbij uitdrukkelijk de beleidskeuze om het werk als pastoraat voort te zetten.
Wetenschappelijk onderzoek
Het unieke van het buurtpastoraat Utrecht is dat het project van meet af aan gekoppeld is aan wetenschappelijk onderzoek. Prof. Andries Baart heeft in samenwerking met andere onderzoekers het project van het begin af aan gevolgd. De ervaringen van de beide pastores zijn nauwkeurig beschreven en geanalyseerd. De beide pastores hebben een substantieel deel van hun werktijd besteed aan het beschrijven van hun ervaringen en aan eigen reflectie. De uitvoerige en zeer lezenswaardige jaarverslagen zijn hier een getuige van. Deze inspanningen hebben uiteindelijk geleid tot een standaardwerk over wat “de presentiebenadering” is gaan heten. (Andries Baart, Een theorie van de presentie, Utrecht 2001). Dit werk heeft nationaal en internationaal aandacht gekregen, niet alleen in de wereld van de kerken, maar misschien nog meer in de wereld van het welzijnswerk. De presentiebenadering wordt gekenmerkt door een lange adem. Pas op de lange duur ontstaan er dusdanige contacten met de vaak moeilijk bereikbare doelgroep, dat er wezenlijke zaken aan de orde kunnen komen. Vanaf 2010 loopt er een vierjarig onderzoeksproject door het Verwey-Jonker Instituut, met betrekking tot het buurthuis de Nieuwe Jutter en de methode van werken volgens de presentiebenadering door de buurtpastor.
Ontwikkeling
Vanuit de contacten die zijn ontstaan zijn er langdurige vertrouwensrelaties gegroeid. In die relatie gaat de buurtpastor als een maatje mee met mensen op hun weg door het circuit van hulp-, zorg- en dienstverlening. De pastor moedigt mensen aan om op weg te gaan en gaat mee als het nodig is en vangt op als het misgaat. De ondersteunende en begeleidende activiteiten zijn vooral gericht op ‘empowerment’ met als doel het behoeden voor psychische en sociale uitval en bevorderen van zelfrespect. Waar deze ondersteuning en begeleiding aan groepen wordt gegeven gaat het ook om het versterken van onderlinge betrokkenheid en van de sociale samenhang, evenals het reguleren van conflicten.
Pastor Monique de Bree werkt in de 1e Daalsedijkbuurt . Het belangrijkste deel van haar tijd is ze in de buurt met en voor kinderen. Ze ontmoet die in de speeltuin De Duizendpoot maar ook thuis of op straat. De kinderen laten haar deelgenoot zijn van hun wereld. Voor de kinderen die nu jongeren zijn is ze nog een belangrijke vertrouwenspersoon. Daarnaast trekt ze op met gezinnen die problemen hebben. Haar werk wordt bekostigd uit gemeentesubsidie en fondsen.
Pastor Titus Schlatmann werkt in projecten in Rivierenwijk en Kanaleneiland. Hij begeleidt bewoners bij het zelfbeheer Buurthuis De Nieuwe Jutter. Hij maakt het meedoen mogelijk van kwetsbare mensen in Rivierenwijk. Hij ondersteunt zelfbeheer en participatie bij 3Generatiecentrum Kanaleneiland. Hij besteed tijd aan overdracht van de methodiek in de begeleiding van samenredzaamheid, bewonersinitiatieven en zelfbeheer. De gemeente Utrecht bekostigt een groot deel van zijn werk.
In 2010 is een derde pastor begonnen in het kader van renovatieproject Queeckhovenplein van woningcorporatie Mitros tot eind 2014t. Mitros is opdrachtgever en betaalt de inzet van buurtpastor Heleen Heidinga.
Overdracht van dit werken over grenzen heen
De buurtpastores hebben een expertise ontwikkeld om pastores en werkers in andere sectoren te coachen in een meer presentieachtige manier van werken. De brede en integrale benadering van het buurtpastoraat brengt ook met zich mee dat er al doende allerlei raakvlakken en samenwerkingsverbanden zijn ontstaan, niet alleen met het reguliere welzijnswerk, maar ook met politie, scholen, woningcorporaties, sociale dienst, huisartsen, de GGD e.a. Net zoals de contacten met de buurtbewoners zijn ook deze veelkleurig, veelsoortig en integrerend. “Fijn om kennis te maken met de pastor die achter al die voordeuren weet te komen”, zei een wijkadviseur laatst bij een kennismakingsgesprek met één van de buurtpastores. Het Buurtpastoraat blijkt voor deze organisaties en gemeente een soms inspirerende, soms signalerende, soms spiegelde functie te vervullen. In het veld van welzijn en zorg bestaan veel schotten tussen de werksoorten, de stichting werkt in dat veld integrerend. Vanuit de aandacht voor de leefwereld van buurtbewoners helpen de pastores de instellingen om schotten te doorbreken. Vanuit die leefwereld geven ze aan beleidsmakers terug wat de effecten van hun maatregelen zijn in de levens van de buurtbewoners. Bijvoorbeeld naar de woningbouwcorporatie Mitros , naar de welzijnsinstellingen Me’kaar en Doenja, naar de parochies en naar de beheerderscommissie van wijkhuis de Nieuwe Jutter. Zo heeft de Stichting Buurtpastoraat een signaleringsfunctie naar kerken, hulpverleningsinstanties en de gemeente. Door de presentiebenadering en de vrije positie is het buurtpastoraat een innovatieve aanvulling op het meer reguliere werk en biedt het andere werkers de gelegenheid om de presentiebenadering zélf te gaan praktiseren.
Samenwerking met de kerken
In de buurten wordt er samengewerkt met de plaatselijke kerken. Het Diaconaal Missionair Orgaan van Protestantse Gemeente Utrecht , de Katholieke Caritas Utrecht en de Vrijgemaakt Gereformeerde gemeente maken delen van het werk mogelijk door hun financiële steun. Maar ook hebben vrijwilligers van de Opstandingskerk uit Zuilen hulp geboden bij het verhuizen van mensen in de renovatie. Ze reden met een busje, knapten kamers op en hielpen bij de boodschappen. Buurtpastores reflecteren regelmatig samen met de diaconale pastores uit de stad. Ze vertellen over hun werk in de kerkenbladen en ze doen mee in het Diaconaal Platform Utrecht.
Een belangrijk fundament onder het werk en de missie van de organisatie zijn de bijeenkomsten met de religieuzen uit de stad. Met hen is er een grote verwantschap en ze herkennen de missie van de organisatie. Enkele keren per jaar wordt er met hen gesproken over hoe je het werk volhoudt en hoe je trouw kunt blijven aan de mensen met en voor wie je werkt. Zij ervaren de buurtpastores als collega’s die hun werk op een eigentijdse manier voorzetten en de buurtpastores voelen zich gestimuleerd door deze levenswijze collega’s.
Meer informatie en nieuwsbrieven treft u aan op www.buurtpastoraatutrecht.nl
Paulus van Mansfeld, voorzitter Stichting Buurtpastoraat Utrecht