Synodaliteit en oecumene

Als christenen samen onderweg zijn, dat is de essentie van synodaliteit. Het oecumenisch gebed TOGETHER begeleid de bisschoppensynode over synodaliteit met gebed. Maar hoe werkt dat dan precies? Het heeft te maken met de structuren, maar vooral met de cultuur en spiritualiteit in de kerk. Een korte introductie door dr. Jos Moons SJ, onderzoeker in Leuven en Tilburg. Hij is ordegenoot van Paus Franciscus en schrijft regelmatig over het synodaal proces.

Paus Franciscus spreekt graag over ‘synodaliteit’. Dat is een uit het Grieks afgeleid woord voor ‘samen op weg’ (syn = samen, hodos = weg). Daarmee bedoelt hij twee dingen. Ten eerste: we zijn samen kerk. Bij het woord ‘kerk’ denken katholieken vaak spontaan aan bisschoppen en de paus. De hiërarchie, zeggen we ook wel. Kerk in de vorm van een pyramide. Maar wat zou de kerk zijn zonder alle gelovigen? Volgens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) is de kerk op de eerste plaats: alle gedoopten die door God samengeroepen zijn tot verbondenheid in geloof en in inzet voor de goede zaak. Een overtuiging die andere christenen zullen herkennen!

Linksaf of toch rechtdoor?

Ten tweede: we zijn op weg. Net als het Joodse volk op weg was van de slavernij naar het beloofde land, zo is de kerk op een pelgrimstocht. Op een pelgrimstocht is het soms zoeken naar de goede weg: moeten we linksaf, rechtdoor, of gingen we verkeerd? In de loop van de geschiedenis heeft de kerk inderdaad haar visie soms bijgesteld, bijvoorbeeld over slavernij en oecumene.

Samen op weg dus. Met de Heilige Geest als ‘GPS’. Hij leidt de kerk – wat zou de kerk zijn zonder de Geest? Dat doet de Geest niet alleen via bisschoppen en de paus, maar ook via de ‘geloofsgevoeligheid’ (sensus fidei fidelium) van iedereen. Het verleden en de traditie zijn belangrijke bronnen, maar ook de ‘tekens van de tijd’: de Geest spreekt nog steeds. En dus, zo paus Franciscus, is het belangrijk om met elkaar in gesprek te zijn. We kunnen van elkaar leren over wat God ons te zeggen heeft.

Synodaliteit, een bijzonder gesprek

Dat is een bijzonder soort gesprek: geen discussie, lobbyen of argumenteren, maar open en ontvankelijk – arm van geest – luisteren naar ‘wat de Geest tegen de kerken zegt’ (Apokalyps/Openbaringen). De bisschoppen onderscheiden en beslissen uiteindelijk tijdens de synode waar in het oecumenisch avondgebed op het Sint-Pietersplein voor gebeden wordt, maar paus Franciscus moedigt hen aan éérst goed te luisteren. Naar iedereen, binnen en buiten de Katholieke Kerk. Omdat we samen kerk zijn, op pelgrimstocht, met de Geest als GPS.

Meer weten over het synodaal proces? Kijk eens op de projectsite www.luisterendopweg.nl of luister naar deze lezing van prof. dr. Myriam Wijlens, gehouden op 31 maart 2023 bij de lancering van dat project

Andere christenen zijn uitdrukkelijk uitgenodigd om bij te dragen aan dit proces in de Rooms-katholieke kerk. Paus Franciscus wil dat ‘zijn’ kerk luistert naar wat de Heilige Geest in iedere mens te zeggen heeft. Daarbij luisteren de leiders van de kerk – de bisschoppen – naar de eigen gelovigen, naar andere christenen, en naar ieder, christelijk of niet, die een bijdrage wil leveren.

In de eerste fase van het proces, de luisterfase, hebben andere christelijke kerken en stromingen duidelijke input geleverd: tijdens consultaties, gesprekken en conferenties. Zo kunnen zij delen van de wijsheid uit hun traditie, waarvan de Rooms-katholieke kerk wil leren om wat mist of onvolmaakt is in de eigen kerk te hervormen en herstellen. De Rooms-katholieke kerk stelt zich daarmee kwetsbaar op en wil leren en groeien.

Bij de opening van de eerste sessie van de synode zelf in het najaar van 2023 vond op initiatief van Taizé en op uitnodiging van Paus Franciscus een oecumenisch avondgebed plaats op het Sint-Pietersplein. Het heette ‘Together: Gatherhing of God’s People.’ Wij waren erbij, met veertig jonge christenen uit veel verschillende kerken! 

Op 11 oktober 2024 bidden christenen opnieuw samen, ditmaal niet voorafgaand aan, maar tijdens de zitting van de synode. Dit gebeurt niet opnieuw groots op het Sint-Pietersplein, maar ieder wordt aangemoedigd lokaal aan te sluiten bij de gebedsviering van de synodedeelnemers.

In Nederland kennen we nóg een moment van samen bidden voor de voortgang van dit proces. Na afsluiting van de synode stopt het namelijk niet! Het geleerde mag verder in praktijk gebracht worden, ook in onze bisdommen en parochies. Tijdens een nationale oecumenische viering kijken we daarom dankbaar terug, en vooral ook vooruit naar het werk dat nog voor ons ligt. Vertegenwoordigers van de verschillende christelijke kerkfamilies (Orthodox, Oud-katholiek, Protestants, Gereformeerd, Evangelisch, etc.) en kerkelijke bewegingen gaan voor in dat gebed, dat gehouden wordt in Den Bosch op 24 november 2024.

De vereniging juicht het synodale proces van harte toe! Middels een studiedag, waarvan de lezingen zijn gepubliceerd in Perspectief hebben we bijgedragen aan het verkennen van de ervaringen die andere christenen hebben met synodaliteit en synodale structuren. Ook hebben we het gesprek daarover in de Raad van Kerken gestimuleerd. 

Een belangrijke bijdrage konden we leveren door het organiseren van de reis naar Rome voor het oecumenisch avondgebed ‘Together: Gathering of God’s People’ in Rome, een initiatief van Taizé. Daaromheen hebben we bijeenkomsten gehad met de groep jonge christenen die meeging, om ons samen voor te bereiden en op onze ervaringen in Rome te reflecteren.

Onderdeel van die voorbereidingen was ook een bijzondere Taizéviering in Utrecht, op 25 juni 2023. De reis zelf vond plaats in september 2023. Lees veel meer over deze bijzondere gelegenheden in Overeen en op de projectwebsite.

Een nieuwe stap is het organiseren van een landelijke oecumenische viering om de doorgang van het proces te vieren met steun van de hele christelijke gemeenschap in Nederland. Dit gebeurt tijdens een oecumenische viering in Den Bosch op 24 november 2024.

Zie alle relevante publicaties en de projectwebsite hieronder.