Tussen het bisdom ’s-Hertogenbosch, de Protestantse Kerk van Zuid Nederland en het bisdom Kassel van de Evangelische Kerk van Kurhessen Waldeck, met haar zetel in Kassel bestaat een oecumenische vriendschap van meer dan veertig jaar.
Ieder jaar ontmoeten we elkaar in de week van Pasen ergens in het bisdom Den Bosch, in één van de centra van de PKN in Zuid-Nederland of in het bisdom Kurhessen-Waldeck. Dit contact kwam kort na het Tweede Vaticaans Concilie dankzij Mgr. Bluyssen tot stand. Persoonlijke contacten zijn zoals altijd de motor van de oecumene.
Dit jaar waren we weer in het bisdom van Kurhessen-Waldeck te gast samen met de PKN-classis Brabant-Limburg. Helaas kon bisschop Hurkmans vanwege zijn gezondheidstoestand niet meegaan.Dus waren Vicaris-generaal Ron van den Hout, Geert van Dartel, directeur van de Katholieke Vereniging voor Oecumene en Ton Sip, bisschoppelijk gedelegeerde voor de oecumene aanwezig namens het bisdom Den Bosch. Namens de PKN waren aanwezig regionaal adviseur Zuid-Nederland Sophie Bloemert , Karin van den Broeke, voorzitter van de synode van de PKN, Elly de Haan, scriba van protestantse gemeente Maastricht, Willem Vermeulen, dominee te Bergen-op-Zoom, en mevrouw Fia Tempelaar namens de lutherse gemeente van Eindhoven. De delegatie van de Evangelische Kerk van Kurhessen Waldeck bestond uit bisschop Hein, prelate Frau Marita Natt, en de medewerkers voor oecumene en public relations. Zij heetten ons welkom in een hotel aan de rand van Marburg dat mede gerund werd door mensen met een beperking.
Uitwisseling
Ieder jaar bespreken we in een ontspannen sfeer een bepaald thema. Ook staat de uitwisseling van de belangrijkste zaken die onze kerken bezig houden op de agenda. Hoe kan het ook anders dat de uitwisseling momenteel grotendeels gaat over de neergang van de kerk en het christendom in onze landen. Want ook in Duitsland kampt men met leegloop en leegstand van kerken. Oplossingen hebben we niet maar deze ontmoetingen zijn wel bemoedigend. Wat opvalt is dat noch de ene noch de andere aanpak iets van dit proces kan vertragen of omkeren.
Toch is het beeld in Duitsland anders dan in Nederland. In Duitsland wordt het Christendom als een stabiele factor gezien van een ethische en democratische samenleving. Iets wat paus Benedictus niet moe werd te benadrukken: daar waar de christelijke waarden wegvallen, dreigen andere niet ethische krachten de overhand te krijgen, zoals men in Duitsland in twee versies aan den lijve ervaren heeft.
1517
Het thema van de inleidingen stond in het teken van het herdenken c.q. vieren van 500 jaar Reformatie in 2017. Vieren of herdenken dat is de vraag zowel in Nederland als in Duitsland. De reformatie heeft in Duitsland een andere betekenis gekregen dan in Nederland. Dat ligt enerzijds aan de bestuurlijke lagen in de Duitse geschiedenis (vorstendommen) en anderzijds is er een verschil in de kerkelijke structuren door het lutheranisme versus protestantisme.
In Duitsland heeft 2017 ook gezien het recente verleden ook nog een extra betekenis. Luther is gebruikt over beter misbruikt als een nationale held in de nazi-tijd. Anderzijds is het ook de evangelisch-lutherse kerk in de voormalige DDR die substantieel bijgedragen heeft aan de Wende.
Bisschop Hein sprak dan ook in het geheel over de ‘healing of memories’ in de context van de discussie of je Reformatie nu moet vieren of herdenken. Want de reformatie heeft ook wonden geslagen waar aan zowel katholieken als protestanten gezamenlijk lijden. Dat geldt zeker in Nederland waar de positie tussen protestanten en katholieken lange tijd getekend was door ongelijkheid in het nadeel van de katholieke bevolking en in het bijzonder in de Brabantse bisdommen.
Daarom dat men in Duitsland de reformatie wil vieren als een Christus feest. Dat is een goed aanzet daar het om meer gaat dan om vieren en herdenken. Want hoeveel zegt ons de reformatie nog in onze tijd? Tot ieders verbazing speelt de reformatie bij het grote publiek in Duitsland nagenoeg geen rol. Velen zijn zelfs niet meer op de hoogte wat reformatie eigenlijk inhoudt of wat het is.
Ds. Karin van den Broeke liet op heldere wijze onze specifieke Nederlandse situatie zien, waarin het vieren en herdenken nog een andere dimensie heeft. In Nederland blijkt i.t.t. Duitsland de samenleving en ook de overheid in het geheel niet bezig te zijn met 500 jaar reformatie. Ook bij ons speelt het thema van ‘healing of memories’ een belangrijke rol. Duidelijk werd bijvoorbeeld dat 2017 voor sommige protestante kerken niet gevierd kan worden als de R.K. kerk erbij betrokken wordt. Geert van Dartel gaf juist aan dat refo500 zich daar nu wel sterk voor maakt. Daarnaast speelt ook de kwestie van de remonstranten en de oud-katholieken, die zwaar te lijden hebben gehad onder de reformatie, een rol.
Al met al geen gemakkelijke opgave voor de leiding van de PKN. Een oplossing werd gezocht in 2018 als men 400 jaar synode van Dordrecht viert. Want reformatie vieren en/of herdenken zonder andere kerken is niet mogelijk. Want ook de nadere kerken zijn getekend door die reformatie en niet op de laatste plaats de katholieke kerk boven de Alpen. ‘Healing of memories’ is dus een sleutelwoord evenals ‘Christus feest’.
Marburg en Elisabeth van Thüringen
Dat heil en genezing ons in Christus met elkaar verenigen over kerkgrenzen heen werd duidelijk in Marburg. Marburg, een van de weinige nog oorspronkelijk intacte steden van Duitsland, is de plaats waar Elisabeth van Thüringen haar ‘healing’ heeft uitgeoefend. Gesterkt en bevlogen door haar liefde voor Christus, leefde ze haar leven in eenvoud en armoede volgens het ideaal van st. Fransicus. Daar zorgde ze voor armen en zieken.
We werden door deken dr. Burkhard zur Nieden, kerkhistoricus aan de wereldberoemde universiteit van Marburg, rondgeleid alsof we zelf de geschiedenis in vogelvlucht en toch ook in detail meemaakten.
Eerst werden we naar de burcht die ver boven de stad uitkijkt, geleid. Hier vonden de beroemde en beruchte gesprekken tussen de reformatoren Luther en Zwingli plaats over de werkelijke aanwezigheid van Christus in de gaven van de eucharistie/avondmaal. Daarna werden we rondgeleid in de benedenstad waar zelfs een dochter van de hertog van Brabant vereeuwigd is, die ook deel had aan de dynastie van de keurvorsten van Hessen die met Elisabeth begon.
Later werden we rondgeleid in de prachtige gotische Elisabethkirche van Marburg die gebouwd is door de ridders van de Duitse orde. Geheel in zuivere stijl maar gestript van binnen door de gereformeerden tot aan het koorhek. Daar achter de Lutherse kerkinrichting die uiteraard aansluit bij de middeleeuwse kerk. De reliekschrijn van Elisabeth lijkt sterk op die van de heilige Servatius van Maastricht hetgeen onze gids, deken dr. Burkhard zur Nieden, ook bevestigde. In Maastricht evenals in Marburg staat er op: wat gij doet voor de minste der mijnen doet gij ook voor mij. Dat is de slogan die ook voor Elisabeth van belang was. Het is de leidraad die ons ook in de oecumene verbindt. Samen dragen wij Christus in deze wereld, dienen wij te getuigen van het evangelie door onze werken en ons leven. Een heilige die ons verbindt, een ware oecumenische heilige.
Drs. Ton Sip is bisschoppelijk gedelegeerde voor oecumene van het bisdom ‘s-Hertogenbosch en bestuurslid van de Katholieke Vereniging voor Oecumene
Naschrift
Al rond 1240 werd in Grave onder het bewind van Hendrik III van Cuijk een romaanse kerk gesticht die toegewijd werd aan de in 1235 heilig verklaarde Elisabeth van Thüringen. Vermoedelijk dankzij Juliëtte van Nassau, de tweede vrouw van de in 1308 gestorven Jan I van Cuijk verwierf de Elisabethkerk in Grave in 1312 enige relieken van de H. Elisabeth.
(met dank aan de inzender van onderstaande reactie op dit artikel)