Halverwege de negentiger jaren zag men in oktober chocoladen heksjes in de winkels liggen. Ook werden er attributen aangeboden om een griezelfeest te vieren. Halloween deed zijn intrede. Hoeveel mensen zouden de link nog leggen met Allerheiligen-avond? Hoeveel mensen realiseren zich dat het dan Reformatiedag is omdat Maarten Luther een plakkaat met stellingen tegen de aflaat zou hebben gespijkerd, aan de deur van de slotkerk te Wittenberg?
Aflaten worden op 2 november, Allerzielen, niet meer verdiend. Wel worden er met de Allerheiligenviering bloemen op de graven van de dierbaren gelegd, meestal in aansluiting op een herdenkingsbijeenkomst in een kerk. Reformatiedag wordt nog steeds, binnen reformatorische kringen, ervaren als een dag van spirituele bevrijding.
100 jaar geleden
Vrijheid is ook wat de “Mur des reformateurs” in het Parc des Bastions te Genève uitstraalt. De eerste steen werd gelegd in 1909 ter herdenking van de 400e geboorte dag van Jean Calvin en de opening van het Academiegebouw (nu Collège Calvin) in 1559. In 1917 was het monument klaar. 400 Jaar na de (vermeende) thesen-aanslag van Martin Luther. Een indrukwekkend gedenkteken, waar ook Willem de Zwijger staat afgebeeld. Luther en Zwingli zijn niet verbeeld. Deze namen staan gehouwen op gedenkstenen, die de uiteinden vormen en zo het geheel lijken te schragen. Een muur waaraan je niet ontsnapt, symbool van de vrijheid die de reformatoren voor ogen stond. Even goed kwam het monument tot stand in een bizarre tijd, Wereldoorlog I en de Russische Revolutie. Het aanzien van de wereld en de staatkundige verhoudingen zijn sindsdien radicaal veranderd. Dat geldt ook voor de wereldreligies en de christelijke kerken en gemeenschappen. Pas in 2002 werd een gedenksteen voor Marie Dentière, als vrouwelijke voortrekker van de reformatie, toegevoegd. Dat geeft te denken!
Herdenken heeft te maken met een blik terug en een blik vooruit
Dit komt goed naar voren in een publicatie van de Sint Willibrord Vereniging bij gelegenheid van haar 50 jarig bestaan 1998: Vervreemding en Verzoening De relatie tussen katholieken en protestanten in Nederland 1550-2000 (1) . Daaruit blijkt dat de christelijke stromingen toch altijd elkaar wisten te vinden. Het artikel van Prof. Frans Haarsma Oecumene op de drempel van het derde millennium (2) prikkelt nog steeds positief. Temeer omdat een aantal door hem genoemde initiatieven een andere uitvoeringsvorm hebben gekregen of beëindigd zijn. Gelukkig zijn er ook resultaten geboekt. Op mondiaal niveau de officiële ondertekening op 11 juni 1999 door vertegenwoordigers van de Lutherse Wereldbond en de R.K. Kerk van de verklaring over de rechtvaardigingsleer, de ondertekening van Charta Oecumenica in 2001. Hier te lande de totstandkoming van de Protestantse Kerk in Nederland in 2004.
Verstaat ge wat ge leest? (Hand. 8,30)
Om elkaar te kunnen waarderen moet men begrijpen wat de ander bezielt, wat zijn geloofsverstaan inhoudt. Daar zijn de officiële oecumenische instellingen, en de diverse werkgroepen, zoals de Ökumenische Arbeitskreis evangelischer und katholischer Theologen, ijverig mee doende. Bestudering van de bronnen, gedegen historisch onderzoek en een juiste interpretatie ruimen misverstanden uit de weg. Ook in Nederland zijn er vele initiatieven. De congressen en symposia, in binnen- en buitenland, die binnen het kader van Refo 500 worden gehouden, leveren een goede bijdrage daaraan. Men kan leren van elkaars inzichten en spirituele eigenheid. Het gevaar van het wetenschappelijk onderzoek is, dat het een academische zaak blijft en zo alleen de wetenschappelijke loopbaan van de onderzoeker of diens werkgever dient. Aan louter schriftgeleerden heeft Gods kerk weinig. Een goede mix van wetenschap en toerusting was het symposium <<hör nicht=”” auf=”” zu=”” singen=””>>Zeuginnen der Schweitzer Reformation (3). Na de voordrachten werd er in kleine groepen besproken hoe dit de kerk in deze tijd op lokaal niveau zou kunnen dienen. Initiatiefnemers waren de theologische faculteit van Zürich en de Reformierte Landeskirche van het kanton Zürich. Ook de activiteiten en evenementen voor het grote publiek zijn van groot belang. Vooroordelen en misverstanden kunnen zo worden gecorrigeerd of uit de weg geruimd.
Extra impuls voor de oecumene op landelijk en lokaal niveau
Het herdenken geeft de kans om nieuwe stappen te zetten, die de onderlinge verbondenheid niet alleen door diaconale activiteiten maar ook in de eredienst gestalte te geven. Daartoe zal men meer oog dienen te krijgen voor wat we met ambt en tafel bedoelen. In zijn klein traktaat over het avondmaal schreef Johannes Calvijn mooie dingen. Door de vragen rond brood en wijn als lichaam en bloed van Christus, te vergelijken met de Heilige Geest bij de doop van Jezus, zichtbaar in de gedaante van een duif (4). Welke christen kan hier iets tegen in brengen? Waarom is het samen “tafelen” zo moeilijk of uitzonderlijk als in de apostolische exhortatie Amoris Laetitia wordt aangegeven (5); ook voor gehuwde christenen met een kerkelijk verschillende achtergrond? Krijgt in een huwelijk eenheid -onder mensen-, niet een heel eigen dimensie?
Herstel van eenheid is Reformatie van vandaag
Op 18 maart jl. kwam het Rome-Reformatie beraad naar aanleiding van de herdenking van 500 jaar Reformatie, met deze verklaring. Een mooie en inspirerende tekst die oproept tot bezinning en een gezamenlijk getuigen van Gods barmhartigheid. We hoeven niet dezelfde taal te spreken om de boodschap van Pinksteren te horen en door te geven. We hebben er wel het vuur van de Heilige Geest voor nodig. Zo houdt 31 oktober ons bij de dienst aan de wereld. Ook in 2017! Sursum Corda.
Rob Kuiper, Geijsteren. (gepensioneerd godsdienstleraar, Calvijnonderzoeker, koster-assistent St. Willibrordusparochie)
Voetnoten
1 C. Augustijn en E. Honeé red. Vervreemding en Verzoening De relatie tussen katholieken en protestanten in Nederland 1550-2000 Nijmegen 1998
2 a.w. blz. 171-181
3 De voordrachten zijn in het Duits gebundeld in: Rebecca A. Giselbrecht, Sabine Scheuter Hg. <<hör nicht=”” auf=”” zu=”” singen=””>> Zeuginnen de Schweitzer Reformation Zürich 2016
4 Oorspronkelijk: PETIT TRAICTÉ DE LA SAINCTE CENE uit 1541 Hier is gebruik gemaakt van volgende uitgave: JOHANNES CALVIJN Eén met Christus Een klein traktaat over het heilig Avondmaal vertaald en ingeleid door Herman Speelman met een woord vooraf door Paul van Geest Kampen 2014 blz. 52-53
5 Paus Franciscus AMORIS LAETITIA postsynodale apostolische exhortatie over de liefde in het gezin vertaling: drs. H.M.G. Kretzers Kerkelijke documentatie 2016, 1 blz.142-143