Zoals ieder jaar heeft het bisdom van ‘s Hertogenbosch in de eerste week van Pasen een uitwisseling met het Evangelische-lutherse bisdom van Kurhessen-Waldeck en de classis van de PKN Brabant-Limburg. Deze uitwisseling dateert van 1967 en is begonnen met mgr. Bluyssen en ds. Nico den Akker. Dit jaar zijn we uiteraard om een bijzondere reden bij elkaar. In dit jubileum jaar van 500 jaar Reformatie zijn we in het spoor van Luther en de Reformatie gegaan.
De Reformatie en Luther zijn intrinsiek met elkaar verbonden, ook al gebruikte Luther dit woord nooit en was het niet zijn intentie om een scheiding in de Kerk te bewerkstelligen. Dit is belangrijk. Want het beeld van Luther is door de loop der tijden sterk aan verandering onderhevig. Alle Luther jubilea 1617, 1717, 1817 en 1917 hadden een beladen betekenis. Het was anti-katholiek, nationalistisch of verbonden met Germaans heldendom. De beeldvorming ging nogal eens met Luther aan de haal. Zijn diversiteit, genialiteit en complexiteit geven ook aanleiding voor een gevarieerde beeldvorming.
Onze reis bracht ons ook naar het Lutherhuis in Eisenach (Thüringen). Daar was een heel bijzondere tentoonstelling ter gelegenheid van 500 jaar Reformatie. In een zaal kom men door een verschillend gekleurde 3D bril kijken: het ene glas gaf het perspectief vanuit katholieke zicht en het andere glas gaf de visie vanuit Reformatorische optiek. Het bijzondere was dat naarmate we onze tijd naderden de tegenstellingen kleiner werden. Ja ze verdwenen en maakten plaats voor waardering voor hem als getuige van het geloof. Kritiek bleef, maar richtte zich op zijn antisemitisme, zijn opstelling tijdens de boerenopstand en zijn opmerkingen over vrouwen.
Onderwerp van onze besprekingen was: wat zijn de impulsen van de Reformatie voor de kerk en het christen-zijn in onze tijd? Op die vraag is geen eenvoudig antwoord te geven. Duidelijk is dat alle kerken geraakt zijn door de Reformatie. De Rooms-katholieke Kerk heeft de Reformatie bestreden, maar in het Tweede Vaticaans Concilie een nieuwe verhouding tot de Reformatie gezocht. Meerdere malen werd de vraag gesteld: wat zou Luther nu doen in onze tijd van ontkerstening en wat zou hij denken van de Rooms-katholieke kerk van Vaticanum II?
Christen worden
In het spoor van Luther was ook de eerste ontmoeting van bisschop Gerard de Korte met onze Duitse partners. De bisschop moest letterlijk in de sporen van Luther de berg van de Wartburg beklimmen. Gelukkig waren er enkele staties met gedachtenis borden die Luthers ontwikkeling vanaf zijn roeping tot monnik tot aan rol als ‘reformator’ in beeld brachten.
Daarin trof velen van ons een zinsnede van Luther die ook in onze tijd een belangrijke betekenis kan hebben: In het christelijk leven gaat het niet om vroom zijn, maar om vroom worden, niet om gezond zijn, maar om gezond worden, niet om zijn maar om worden, niet om rust maar om oefening. (Luther; 1521)
Wat Luther hier zegt is een aansporing voor ons om ons echt te verbinden met onze diepere kern en met God. Deze geniale en diepgaande visie is waarschijnlijk sterk beïnvloed door Augustinus opvatting over de sacramenten die hij als leven schenkende, helende en dynamische gaven van God ziet die het leven van de mens herscheppen en in beweging zetten.
Christen-zijn is iets wat je niet bezit of bent maar dat je je eigen maakt, Kerk-zijn is niet iets van het innemen van standpunten maar het leven van het evangelie. In die zin voerden ons de sporen van Luther op de Wartburg en in Eisenach naar de sporen van twee anderen figuren waarmee Luther verbonden is: Elisabeth van Thüringen en Johann Sebastian Bach. De eerste is meer historisch bepaald en voor de tweede was Luther een inspirator.
Elisabeth van Thüringen is een oecumenische heilige. Zij leefde zelf op de Wartburg, die zij verliet voor een leven in armoede en overgave volgens de regel van Franciscus. Ter gedachtenis van haar is een kamer in de Wartburg ingericht met een Byzantijns glasmozaïek dat haar leven verbeeldt. Ook Luther heeft een andere weg afgelegd dan gebruikelijk was.
Johann Sebastian Bach is een zoon van Eisenach die de muzikale vertolker werd van Luthers werken als Reformator. Luthers theologische commentaren op het evangelie zijn voor hem de inspiratie om het evangelie op muziek te zetten en Luthers geschenk aan de christenheid te verklanken in cantates. In het Bach huis waren we getuige van uitvoeringen op originele instrumenten en van prachtige opnames van o.a. de Mathheus Passion. Geniale muziek die evenals bij Hildegard van Bingen de muziek der sferen verklankt.
Reformatie vandaag?
In het spoor van Luther komen we op sporen van kerk- en christen-zijn die blijvend zijn en die ons tot op de dag van vandaag inspireren. De inspiratie van het verleden en het verlangen van het heden kunnen zo met elkaar verbonden worden. Inspiratie van mensen die Gods aanwezigheid handen en voeten hebben gegeven in onze wereld. Verlangen naar een God die ons nabij is en die ons bemoedigt. Deze beide aspecten maken deel uit van Luthers nalatenschap aan de wereld naast de vele andere dingen die hij onwetend in beweging zette zoals de vrijheid van geweten en spreken. In de verschillende referaten werden nieuwe beelden van Luther en de Reformatie voor het voetlicht gebracht.
Met veel inspiratie en met goede moed zijn we teruggekomen en kunnen we die centrale vraag wat de Reformatie nu betekent voor onze kerken in deze moeilijke maar ook uitdagende tijd aangaan. En de vraag voor ons als kerken is, moeten wij niet opnieuw onszelf reformeren of zoals Hendro Munsterman het verwoordde: ‘Kerk anders’. Luthers fundamentele vraag is vandaag nog steeds actueel: Wie is God, hoe kunnen we God kennen en wat betekent God voor ons?