De bijeenkomst die belegd was vanwege het reformatiejubileum, was georganiseerd door de Raad van Kerken in Fryslân en het Bisdom Groningen-Leeuwarden, in samenwerking met de Katholieke Vereniging voor Oecumene. Misschien ook vanwege deze brede combinatie van organisatoren – en daarmee de samenstelling van het publiek – vroeg ds. Karin van de Broeke, synodepreses van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), zich eerst hardop af of we het reformatiejubileum nu vieren of gedenken.
Beide, stelde ze. ,,Als protestanten moeten we ons af en toe realiseren dat we de prachtige oude kerken waarin we huizen toch eigenlijk van de katholieken genaast hebben.” In haar omgeving hoort ze soms ook nog wel eens denigrerende opmerkingen waar het ‘die katholieken’ betreft. Anderzijds is het ook niet productief wanneer oecumene aan katholieke zijde gezien wordt als de manier om protestanten te doen terugkeren naar de moederkerk.
Belangrijker is volgens Van den Broeke dat zowel aan katholieke als aan protestantse kant tegenwoordig de overtuiging breed gedragen wordt dat de reformatie ons allemaal het nodige opgeleverd heeft. En die kant mag gevierd worden. Ze weet dat de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) geen deel uitmaakt van de Wereldraad van Kerken, maar anderzijds is deze kerk op veel terreinen volwaardig oecumenisch gesprekspartner. Ook de RKK vindt de oecumene belangrijk, concludeert Van den Broeke.
Dat de katholieke kerk een wereldwijde organisatie is, terwijl de protestanten landelijk georganiseerd zijn, maakt samenwerken soms lastig. ,,Heb respect voor elkaars kaders”, stelde ze. ,,Benoem binnen de gegeven kaders waar je naartoe zou willen, maar laat goede samenwerking niet direct frustreren door zaken waar je geen invloed op hebt.” De eucharistie, die officieel niet samen gevierd kan worden, noemde ze als voorbeeld.
Ontvangen
Margarithe Veen, voorzitter van de Raad van Kerken in Fryslân en PKN-predikant in Achlum-Hitzum, wil de oecumene vandaag vooral vieren. Ze is trots op wat er in deze provincie gebeurt. Er zijn liefst 28 plaatselijke Raden van Kerken en andere oecumenische werkgezelschappen. En steeds verwondert ze zich weer over wat er allemaal gebeurt op oecumenisch gebied. Ze noemt het oecumenisch ontbijt in Heerenveen en de maandelijkse oecumenische bijeenkomsten in Oosterwolde. Ook herinnert ze zich de openheid van het bisdom. Op bezoek bij de bisschop – De Korte toen nog – werd voor ze het wisten gesproken over een gezamenlijk catecheseproject. ,,Dat is er nog niet van gekomen, maar toch…”
Veen benadrukt het belang van wat genoemd wordt ‘ontvangende oecumene’. ,,Naar elkaar luisteren, houdt dat in. Nodig elkaar daartoe uit!” De provinciale Raad van Kerken heeft er niet voor niets voor gekozen jaarlijks een provinciale viering te organiseren in het kader van de Week van Gebed voor de Eenheid in samenwerking met een van de lokale raden. In 2018 zou het wel eens in Sneek kunnen zijn, verklapt ze.
De betekenis van de oecumene ligt voor Veen in de hoop van Gods ene Koninkrijk. Alles draait daarin om de ene schepping en de ene roeping volgens het Bijbelse visioen van gerechtigheid en vrede. ,,Die hoop van Gods Koninkrijk krijgt gestalte in de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede die uitgaat van de Wereldraad van Kerken, legt ze uit. Het is geen pelgrimage náár, zoals naar Santiago de Compostella, het is een pelgrimage ván. Het is meer een soort levenswijze van omzien naar elkaar. ,,Oecumene is geen actieplan, maar een doorgaande weg met als doel om thuis te komen.”
Dit is direct het perspectief van waaruit de provinciale Raad op 21 september een Walk of Peace gaat organiseren in Leeuwarden. Daarnaast wil de Raad tegen het einde van het jaar met een bus vol jongeren naar de Europese jongerenbijeenkomst van Taizé gaan. Dat wordt dit jaar gehouden in het Zwitserse Bazel, heel symbolisch op het drielandenpunt van Frankrijk, Duitsland en Zwitserland.
Brood en Wijn
Geert van Dartel, directeur en studiesecretaris van de Katholieke Vereniging voor Oecumene, houdt een lezing over doop en eucharistie/avondmaal. Zo eenvoudig als het de kerkelijke hoofdstromen bleek om elkaars doop te erkennen, zo lastig was en is het om samen brood en wijn te delen. Van Dartel verhaalt over de ontwikkelingen daarin in de loop der jaren, over het heen en weer golven van de opvattingen over de mogelijkheden daartoe en de gedachten die daaraan ten grondslag lagen. Hij weet dat velen daarover boos en teleurgesteld zijn. Maar hij weet ook dat er soms, vaak onverwachts, nieuwe vruchten kunnen groeien die de oecumenische zuster- en broederschap over confessionele grenzen heen helpen.
Gemeenschappelijkheid
Peter-Ben Smit, oud-katholiek pastoor en hoogleraar Nieuwe Testament en Oude Katholieke kerkstructuur, stelt dat oecumene wezenlijk is voor de kerk. Oecumene is nauw verbonden met de missie van de kerk, haar opdracht. Die opdracht is volgens hem: teken van Gods verzoening zijn en dus het vormgeven van Gods liefde in de wereld. Dat lukt nooit wanneer kerken elkaar als elkaars concurrenten zijn.
Geen kerk heeft toekomst zonder oecumene, stelt Smit. Hij haalt daarbij het beeld van God zelf aan. Als Drie-eenheid is God een voorbeeld van gemeenschappelijkheid. Ook mensen zijn aangewezen op gemeenschappelijkheid, op relaties en op de ander. Hij verbaast zich er dan ook over dat zelfs kerkelijke beleidsplannen de eigen identiteit nogal eens afzetten tegen die van anderen, zonder relaties centraal te stellen. Karakteristiek voor het merk kerk moet volgens hem zijn: gemeenschappelijkheid.
Smit verbindt daaraan dat het belangrijk is om terug te gaan naar de bronnen van de christelijke traditie waarop we geënt zijn. Traditie is voor hem Gods liefde zoals die gestalte heeft gekregen in de gemeenschap. Dat moet je samen met de ander doen, ook – of misschien vooral – samen met de ander die je misschien een beetje irritant vindt. De toekomst van de kerk is de oecumene en de toekomst van de oecumene is de kerk, vat hij samen.
Dick Vos is redacteur van het Friesch Dagblad. Dit artikel werd eerder gepubliceerd in het Friesch Dagblad
Foto’s:
– Dick Vos
– Ds. Margarithe Veen en auditorium in zaal Trinitas (Foto: Dick Vos)