Zowel in Duitsland als in de Nederland heeft de Reformatieherdenking bijgedragen aan de verbetering van de oecumenische relaties tussen Rooms-katholieke, de Luthers-Evangelische en Gereformeerde Kerken. Dit bleek tijdens de jaarlijkse driedaagse ontmoeting tussen het bisdom ‘s-Hertogenbosch, de Evangelische Kerk van Kurhessen-Waldeck en de Protestantse Kerk van Nootd-Brabant en Limburg. Vertegenwoordigers van de drie kerken treffen elkaar vanaf 1970 ieder jaar in de eerste week van Pasen. Dit keer vond de ontmoeting plaats in de Volksabdij in Ossendrecht.
De ontmoeting was dit keer voorbereid door de Protestantse Kerk. Ds. Willem Vermeulen, ds. Sophie Bloemert en mw. Elly de Haan tekenden voor een interessant programma en een perfecte organisatie. Gezamenlijk gebed, berichten uit de drie kerken over de ontwikkelingen in het afgelopen jaar, evaluatie van de Reformatieherdenking in beide landen en een vooruitblik op de herdenking van 400 jaar Synode van Dordrecht vormden de belangrijkste ingrediënten van het programma. Op woensdag werd een excursie gemaakt naar Bergen op Zoom voor een bezoek aan de Ontmoetingskerk en naar Dordrecht voor een rondleiding en ontmoeting in de Grote (of O.L. Vrouwe Kerk) en een lezing in Augustijnenkerk over de Nationale Synode.
Onder vrienden heb je niet zoveel tijd nodig om tot een goed gesprek te komen. Dat is zeker van toepassing op deze lange oecumenische vriendschap die gedragen wordt door onderling vertrouwen, respect en openheid.
Trends: kleiner, leven uit de kern, hoopvol
In de berichten van het bisdom ‘s-Hertogenbosch en van de Protestantse Kerk ging veel aandacht uit naar de grote veranderingen waar de kerken mee worstelen. “De Kerk is niet alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief kwetsbaar geworden”, zei mgr. De Korte. “Katholieken waren nooit zo sterk in het verwoorden van hun geloof, omdat het geloof gedragen en doorgegeven wordt door rites en gebruiken.” Maar toch mogen we ook nu niet toegeven aan gevoelens van hopeloosheid. De Korte sprak zijn vertrouwen uit in de toekomst van de nieuwe parochies, veel kleiner in aantal, maar levend vanuit de band met Christus. Voor de toekomst van de Kerk is vooral het gezinspastoraat van grote betekenis, aldus De Korte.
Ook in de Protestantse Kerk van Nederland zijn op weg naar 2025 ingrijpende veranderingen ingezet. Het aantal classis gaat in de komende jaren terug van 74 naar 11. In de organisatie van het kerkelijk leven is een belangrijke rol toebedeeld aan de 11 classis-predikanten voor wie de geestelijke begeleiding van predikanten de belangrijkste taak is. Ds. Sophie Bloemert, die later dit jaar afscheid neemt als predikant in algemene dienst van de Regionale Classicale Algemene Vergadering van Zuid-Nederland, toonde zich hoopvol over de toekomst van de Protestantse Kerk: “Meer als vroeger wil de kerk denken in mogelijkheden en kansen. Met name als het gaat om vernieuwende vormen van gemeenteleven. Zo is er ruimte voor experimenten van kleine groepen: pioniersplekken.”
Dankzij het Duitse systeem van de Kirchensteuer zijn de kerken in Duitsland financieel zeer gezond. Ten gevolge van de economische groei nemen de inkomsten uit de Kirchensteuer toe. Bisschop Martin Hein sprak echter waarschuwende woorden. “Toen ik vijftien jaar geleden voor het eerst voor deze ontmoeting naar Nederland ging, was ik in de veronderstelling, dat de ontwikkelingen in Nederland zich bij ons nooit zouden voordoen. Maar nu zie ik dat de trends zeer vergelijkbaar zijn. Inderdaad, de financiële inkomsten waren nog nooit zo hoog, maar dat geldt ook voor het aantal mensen dat de kerk verlaten heeft.” De Evangelische Kerk van Kurhessen Waldeck staat ook aan de vooravond van een reorganisatie-proces. Uiterlijk 2026 moet op de hele kerkelijke organisatie 25% bezuinigd worden.
Evaluatie Reformatieherdenking
De Reformatieherdenking was in de afgelopen jaren een terugkerend onderswerp in deze kring. Vorig jaar stonden we samen op de Wartburg in Eisenach en bezochten we de tentoonstelling over de ontwikkeling van het Lutherbeeld bij Luthers-evangelischen en rooms-katholieken. Dit jaar wisselenden we uit wat er in het Reformatiejaar allemaal gepaseerd is op oecumenisch gebied. Het is verheugend om te horen dat er zowel in Hessen als in Noord-Brabant zoveel positieve oecumenische, verbindende bijeenkomsten zijn geweest die de oecumenische samenwerking een impuls gegeven hebben.
Bisschop Martin Hein schetste vanuit vier invalshoeken de doorwerking van het Reformatiejaar: wetenschappeljik gezien is er meer zicht gekomen op de betekenis van de Reformatie in brede zin als voorbereiding op de moderne tijd, in de Evangelisch-Lutherse Kerk heeft men Luther opnieuw ontdekt, maar ook zijn schaduwkanten. De Reformatie wordt niet zozeer gezien als legitimatie, maar als epoche en impuls tot verandering. Oecumenisch is de winst dat aan katholieke zijde Luther niet meer primair beschouwd wordt als oorzaak van de scheiding, maar ook als hervormer in de traditie van de late middeleeuwen en als getuige en leraar van het geloof. Cultureel-maatschappelijk is van belang dat de Europese betekenis van de Reformatie beter in beeld is gekomen alsook de bijdrage van de Reformatie aan de ontwikkeling van de consitutionele staat.
400 jaar Synode van Dordrecht
In de geschiedenis van het protestantisme in Nederland neemt de Synode van Dordrecht (1618-1619) een zeer bijzondere plaats in. Het was de enige internationale vergadering van gereformeerde kerken met deelnemers uit Zwitserland, Engeland en Duitsland, waaronder ook drie vertegenwoordigers uit Hessen. De Synode van Dordrecht heeft het protestantisme in Nederland blijvend beïnvloed vanwege de Statenvertaling, die in 1637 door de Staten geautoriseerd werd en vanwege de Dordtse leerregels die met enkele andere belijdenisgeschriften opgenomen zijn in de Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland.
Vanuit twee invalshoeken kwam de Synode van Dordrecht in deze ontmoeting aan de orde. Prof. dr. Peter Nissen presenteerde het remonstrantse perspectief op 400 jaar kerkgeschiedenis. De Synode van Dordrecht is voor Remonstranten een zwarte bladzijde. Zij werden uit de Synode gezet, veroordeeld en verbannen. Pas na de dood van prins Maurits in 1634 konden zij weer terugkeren. De theologische strijdvragen rond de leer van de verkiezing die in het begin van de 17e eeuw speelden tussen Gomarus en Arminius zijn nog steeds niet overwonnen, hoewel de Dordtse leerregels hun actuele betekenis volgens Nissen verloren hebben.
Ds. Gerrit de Fijter, oud-preases van de Synode van de Protestantse Kerk en initiator van de Nationale Synode (2008-2019) ontving het kleine gezelschap in de Dordtse Augustijnenkerk. Tegen de achtergrond van de Synode van Dordrecht (1618-1619) sprak hij over de Nationale Synode nieuwe stijl. Zijn hoop is dat dit initiatief protestantse christenen en christenen met een migratie-achtergrond in een brede nationale volkskerk samenbrengt. De geloofsbelijdenis van Nicea kan de geloofsbasis zijn voor een breed geschakeerd en veelkleurig federatief kerkverband.
Beide inleidingen gaven veel stof tot nadenken en gesprek over de mogelijkheden van een verzoening tussen remonstranten en contraremonstranten, de relevantie van het vraagstuk van de uitverkiezing, de mogelijkheid van een nieuwe volkskerk al dan niet binnen een nationaal kader.