De politieke situatie in Egypte lijkt relatief rustig, die in Syrië niet. Beide landen hebben een belangrijke christelijke minderheid.
Gisteren (vrijdag 28 september) stond er in De Volkskrant een foto, twee pagina’s breed, van Syrische opstandelingen in het oude centrum van de Noord-Syrische stad Aleppo. Een stad met een grote christelijke bevolking. Het oude centrum heeft eeuwenoude christelijke kerken.Ik was de laatste 35 jaar vele malen in Syrië, waarvan drie keer in het mooie Aleppo.Die smalle straatjes van de foto herken ik. Zoveel herkenbaarheid brengt het Syrische conflict nog dichter bij me dan het al is. Hoe zit het met de christenen daar.? En in Egypte?
Vorige week, in de Vredesweek, hield de Raad van Kerken in Maastricht een avond rond de christenen in Syrië en Egypte. Ik mocht daar spreken. De Vredesweek is voorbij, maar de gespannen situatie voor christenen in het Midden-Oosten niet. Hieronder wat gedachten over dit thema, zoals ook verwoord in de Maastrichtse St.Janskerk.
Scheidslijnen
Het verschil tussen moslims en christenen is zeker niet het enige in het Midden-Oosten. Nog belangrijker is de scheidslijn tussen soennieten en sji`ieten (Iran vs Saoedi-Arabië; het Syrische Assad-regime van alawietische = vrijzinnig sji`ietische makelij vs de soennietische meerderheid van Syrië bevolking, etc.). Of tussen fundamentalistische moslims en meer gematigde/seculiere. Het christendom van het Midden-Oosten is volledig autochtoon. Het is kwetsbaar en moet zich staande houden tussen dergelijke tegenstellingen. Is de ‘Arabische Lente’, sinds begin 2011, een opmaat naar meer democratie en mensenrechten, bv. godsdienstvrijheid voor de christenen? Die vraag leeft vooral in Egypte waar een omwenteling achter de rug is, en in Syrië waar er een aan de gang is.
Voorbeeld Irak
Irak is daarbij hét schrikbeeld. Na de val van Saddam (2003) ’kwamen de Irakese christenen klem te zitten in het ontstane machtsvacuüm. Er waren veel aanslagen op kerken en christenen. Velen zijn gevlucht naar het buitenland. In de jaren ’80 maakten christenen nog 15 % uit, nu 3%.. Een groot aantal vluchtte binnenslands, naar het relatief veilige Koerdische Noord-Irak, een autonoom gebied. Men leeft er als christenen in relatieve vrijheid en vrede. Een positief maar ook kwetsbaar gegeven.
Egypte
Egypte heeft 10% christenen. Zij voelden zich weliswaar ook al onder het oude Mubarak-regiem (1981-2011) onbeschermd en gediscrimineerd, maar voor hen was de Egyptische revolutie zeer ambivalent vanwege de groeiend sterkere positie van de Moslimbroeders. Zowel vóór als na de revolutie waren er aanslagen en bloedige clashes richting de Kopten. Hun vraag: heeft de revolutie met haar grote overwinning voor de islamisten de Koptische positie niet nog moeilijker gemaakt? Christenen zijn nog steeds niet gerust.
Syrië
In Syrië vormen de christenen een kleine 10 % van de bevolking. Verder is 11 % er alawiet en ongeveer 75 % 
soenni-moslim. Christenen in Syrië werden beschermd door Assad. Voor hen is zijn regiem de garantie van godsdienstvrijheid geweest. De opstand sinds maart 2011 had aanvankelijk niet, maar al heel snel vooral soennieten in zijn kielzog, onder wie ook islamisten, gematigde en radicale. Een minderheid onder de christenen sympathiseert met de opstand, maar de meesten, o.a. de kerkleiders, zijn nog (voorzichtig) pro-Assad. Waarschijnlijk uit angst: voor represailles zolang hij niet is verslagen en verdreven en/of voor wat een nieuw regiem mogelijk gaat bieden: ‘Gaat het de richting van Irak uit?’
Er waren al situaties à la Irak: ontvoeringen van christenen, het vernielen van kerken. Allerlei getuigenissen in de media vertellen hoe de opstandelingen of juist de regeringstroepen christenen zouden hebben mishandeld en hun heiligdommen zouden hebben geschonden. Zo zou o.a. de Armeens- apostolische kerk in Aleppoin de zomer in handen zijn geweest van de opstandelingen. Maar vele verhalen zijn zeer onduidelijk.
Uitdagingen
Voor welke problemen en uitdagingen staan de christenen in het Midden-Oosten, in Egypte en Syrië?
Er moet naar gestreefd worden dat er een seculiere staat komt, een regerings- en staatsvorm waar niet de godsdienst – in dit geval de islam – bepalend is, maar de gelijkheid van alle burgers, moslims, christenen en de vele andere minderheden. In elk geval zou het statuut van de religieuze minderheden niet geregeld moeten worden volgens het islamitische recht.
Er zou ook niet gesproken moeten worden over de christenen als ‘minderheden’, maar heel expliciet als ‘inheemse minderheden’. Meer besef bij moslims van de autochtone wortels van het Midden-Oosters christendom zou een schone zaak zijn, zodat christenen niet nog meer het gevaar lopen ‘vreemdeling in eigen land’ te worden.
De nabije toekomst in Syrië en in Egypte zal ons veel gaan vertellen over de reële perspectieven voor christenen in de Arabische wereld.
Foto’s
1. Koptische monniken in Egypte. (L. van Leijsen)
2. De Armeens-apostolische kerk in Aleppo in betere tijden.(L. van Leijsen)