Met het oog op Advent en Kerstmis brengt de Katholieke Vereniging voor Oecumene dit jaar een viertal artikelen over de wijze waarop in verschillende kerkelijke tradities binnen de geloofsgemeenschap en binnen gezinnen wordt toegeleefd naar Kerstmis en het Kerstfeest wordt beleefd. Door artikelen van eenzelfde thema, belicht vanuit verschillende kerkelijke tradities (protestant, orthodox, katholiek en evangelisch) naast elkaar te plaatsen willen we, vanuit oecumenisch oogpunt, aan u materiaal aanreiken om elkaars traditie op laagdrempelige wijze beter te leren kennen.
Sophie Bloemert, Regionaal Adviseur Classicale Vergaderingen Zuid-Nederland van de Dienstenorganisatie Protestantse Kerk, bijt het spits af. Zij heeft haar bijdrage geschreven vanuit het besef, dat de Protestantse Kerk een veelkleurige en dynamische geloofsgemeenschap is en dat in de protestantse traditie gelovigen het kerstfeest op diverse manieren vorm kunnen geven en vieren: Ere zij God!
Ere zij God
Het was een druilerige decembermiddag. Ik fietste door het Zeeuwse dorp, waar ik een jaar of drie predikant was, mijn eerste gemeente. Ik was van plan om op huisbezoek te gaan. Daarvoor was weer wat tijd in de agenda, want de voorbereidingen voor de kerstvieringen lagen op schema. Met de meewerkende koren was overlegd, de liederen, gedichten en bijbellezingen waren uitgekozen. De orde van dienst had ik uitgetypt, mooi plaatje voor de omslag gevonden. Toen had ik het boekje naar de bode van het gemeentehuis gebracht; hij zou kopieën maken.
Onderweg kwam ik een gemeentelid tegen, die mij iets toeriep. Ik remde en stapte van mijn fiets. Hij zei: ”Dom’nie, is het waar, dat we op kerstmorgen het Ere zij God niet zingen?” Hij had dat gehoord van de bode, ook een meelevend gemeentelid. Ik beaamde, dat hij dat goed had gehoord. En lichtte mijn keuze toe. Twee keer binnen 24 uur datzelfde lied vond ik een beetje veel van het goede. Er zijn immers zoveel mooie kerstliederen, waarvoor we maar een paar weken tijd hebben. Hoe snel is het al februari! Ik zei er maar niet bij, dat ik de melodie bovendien wel erg op een mars vond lijken. Hij keek mij aan en schudde niet-begrijpend het hoofd. De jonge dominee moest nog veel leren…
Dit voorval kwam mij weer voor de geest, toen ik overdacht wat in de protestantse traditie onlosmakelijk met het Kerstfeest is verbonden: het Ere zij God. Wikipedia biedt een mooie beschrijving van dit opvallende lied, dat vaak het slot van met name protestantse kerstdiensten vormt. De kerkgangers zingen het bij voorkeur het staande en uit volle borst, als was het ons volkslied. En dan maakt het nauwelijks verschil of men in Groningen, Limburg, Putten of Kruiningen woont. Het Ere zij God hoort erbij, of dit nu aansluit bij het liturgisch besef van de voorganger, of niet.
Advent: op weg naar het feest van licht
In veel kerkgebouwen hoort de kerstboom er ook helemaal bij. Kort voor het feest wordt de boom opgetuigd, al dan niet door jongeren die een rode puntmuts dragen. In liturgiewerkgroepen wordt dan soms de vraag opgeworpen wanneer de lichtjes voor het eerst mogen branden. Pas in de kerstnachtdienst, toch?
En dan is er nog de (levende) kerststal; in sommige protestantse gemeenten krijgt deze een plaats op het liturgisch centrum. Een enkel ouder gemeentelid hoorde ik trouwens zachtjes wel eens brommen over een ‘’rooms gebruik’’.
De vier adventszondagen staan vaak in het teken van Bijbelverhalen, die passen bij de voorbereiding op het kerstfeest. Het ene jaar wordt gekozen voor teksten, die ons verbinden met de traditie van de kerk; het andere jaar wordt uit Lucas 1 gelezen of staan Bijbelse vrouwen centraal. Er zijn vier – al dan niet paarse – kaarsen; elke zondag wordt er één meer aangestoken, terwijl een speciaal kaarsenlied wordt opgezegd of gezongen. Zo maken we zichtbaar, dat we op weg zijn naar het feest van het Licht. Kinderen hebben in de nevendienst van veel gemeenten een eigen project dat telkens een stapje dichter bij het feest brengt en de diaconie probeert extra collectegelden in te zamelen voor een goed doel, dat door Kerk in Actie, een afdeling van de landelijke kerk, wordt gesuggereerd of in de eigen regio wordt gevonden.
Er wordt plaatselijk veel werk gemaakt van verrassingen voor oudere gemeenteleden en anderen, die wel een kerstattentie kunnen gebruiken. Of vrijwilligers brengen namens de kerk een hartelijke kerstgroet, de speciale Kerstkrant van de Protestantse Kerk of een met zorg uitgekozen bijbels dagboekje rond. Bovendien worden speciale kerstvieringen voor ouderen, zieken, jongeren, buurtgenoten en bondgenoten georganiseerd. Een projectkoortje, wat lekkers bij de koffie, een mooi verteld vrij verhaal en een gezamenlijke broodmaaltijd aan een groen-rood versierde tafel compleet met sinaasappelen, vormen een warme opmaat voor het kerstfeest. Ik ken voorbeelden van oecumenische samenwerking op juist dit terrein.
In huiselijke kring
In gezinnen kan de voorbereiding op verschillende manieren gestalte krijgen. Soms worden kinderen uitgenodigd voor een speciaal kerst-kinderkoor; dan moet er thuis geoefend worden. Of jongeren repeteren voor een kerstmusical, waarbij moeders en vaders de helpende hand reiken. Daarnaast worden allerlei adventskalenders aangeboden waarmee de dagen tot het feest kunnen worden afgeteld. Dit kan rond de maaltijd gebeuren, of voor het slapen gaan. Tegelijk wordt daarmee aandacht gevraagd voor het bezinnende aspect van het Kerstfeest. Het gaat immers niet om cadeautjes, om de sfeer van kaarslicht en lekker en veel eten. Belangrijk is het te beseffen dat God van ons mensen houdt, dat liefde, vrede en gerechtigheid – meer dan iets anders – met het Kerstfeest verbonden zijn en ons tot een blijvende opdracht dienen te worden.
Tiendaagse veldtocht
In de jaren dat ik gemeentepredikant was, vroegen meelevende gemeenteleden mij regelmatig of ik het volhield in de kerstdrukte, van oudsher ook wel ‘’de tiendaagse veldtocht’’ genoemd. Zoveel diensten, zoveel preken en telkens weer hetzelfde thema… Toch was dat voor mij niet het grootste punt. Af en toe had – en heb – ik meer last van de in mijn beleving nogal eens geforceerde vrolijke stemming van het kerstfeest. Want wat moet ik denken van een kerstbestand in een oorlogsgebied, als men na twee dagen de strijd zo mogelijk nog feller hervat? Of van al die goedbedoelde kerstwensen, die eenzaamheid of ongenoegen tijdens de kerstdagen echt niet kunnen voorkomen?
Natuurlijk: het kerstverhaal gaat over een kind, dat geboren wordt in een wereld met machthebbers en onrecht; daar is weinig romantiek bij. Maar dat aspect kan zomaar ondergesneeuwd raken.
Persoonlijk beleef ik veel meer intensiteit in de weken en dagen voorafgaande aan het Paasfeest. De drukte van passie en Pasen zou ik niet graag willen missen. Juist die tijd geeft meer diepte en perspectief aan geloof en leven. En: als er geen Pasen zou zijn, zouden wij immers geen Kerstfeest vieren!
Tenslotte: tegen het einde van mijn theologiestudie kreeg ik een prachtig boek met teksten van diverse schrijvers en bijbehorende illustraties van Otto Dicke, getiteld Een kind is ons geboren. Elk jaar neem ik het weer ter hand en helpt het me om bij het kerstgevoel te komen.
Eén van mijn favoriete teksten wil ik hier graag citeren, bij wijze van oecumenische kerstgedachte.
Met dank aan Hans Bouma:
Het lied van Maria
God wil bij mensen wonen,
Hij vraagt om onderdak.
Wie stelt zich voor hem open,
Wie geeft aan Hem zijn hart?
Waar is het huis op aarde
Dat Hem een welkom roept,
Wie is voor God de vader
De mens naar wie Hij zoekt?
Een vrouw neemt Hem ter harte,
Maria is haar naam,
Haar God is haar te machtig,
zij biedt haar diensten aan.
Zij huivert van ontroering,
geluk valt in haar schoot,
God kiest haar tot de moeder
van Zijn geliefde Zoon.
Maria zingt haar loflied,
God voelt zich thuis bij haar.
Wie is Hij, dat Hij omziet
naar haar geringe staat?
Hij is de God der armen,
voor wie Hem roept in nood.
Hij is de mens barmhartig
die nederig op Hem hoopt
Hans Bouma
Ds. Sophie Bloemert was in de jaren 1987-2010 gemeentepredikant, laatstelijk in Heerlen. Vanaf 2011 werkt zij als predikant in algemene dienst van de Protestantse Kerk voor het bovenplaatselijk kerkenwerk in de regio Zuid Nederland. Ze is lid van de Raad van Kerken Parkstad.