Mijn vroegste herinneringen aan Kerst zijn altijd verbonden met de kerstfeestviering van de zondagschool en de lagere school. Samen met alle kinderen voor in de kerk. Een spannend kerstverhaal. En natuurlijk het verhaal van de geboorte van onze Heer Jezus Christus. En … aan het eind een boekje voor de lagere schoolkinderen en een zak met lekkere dingen. O ja, ook nog een grote sinaasappel. In mijn tijd nog een luxe!
Waarom was het nodig dat de Zoon van God mens werd?
Aan het begin moet nog even gezegd worden dat in de evangelische en reformatorische traditie over het algemeen niet gesproken wordt over Kerstmis, maar over het Kerstfeest. In de protestantse traditie kennen wij immers de mis niet. Maar het feest is wel degelijk belangrijk.
Kerstfeest is in de eerste plaats een kerkelijk feest. Veel bijzondere diensten worden gehouden waarin het verhaal van de geboorte van Christus centraal staat. En dan ook vooral het verhaal, niet alle toeters en bellen die daar in de loop van de tijd bij zijn gekomen. De evangelisch-protestantse traditie is nuchter en wil het kerstverhaal vooral niet romantiseren.
In de Adventstijd wordt dan ook vooral de nadruk gelegd op de vraag waarom het nodig was dat de Zoon van God mens werd. Beginnend bij de schepping en de zondeval, de belofte van het zaad van de vrouw die de kop van de slang zal vermorzelen, en via de geschiedenis van Israel als het uitverkoren volk van God dat de Messias zou voortbrengen, met de beloften van de profeten daarbij, wordt in de lezingen en in de prediking daar vooral aandacht aan gegeven. Een van de gebruiken daarbij is de adventskaars of -kaarsen: iedere week mogen kinderen er één kaarsje bij aansteken. Vaak gaat dat dan gepaard met een kort gedicht of lied waarin de volgende stap wordt gezet naar het Kerstfeest toe.
De laatste tijd worden steeds meer kerstwandelingen of ‘kerstevents’ georganiseerd. Deze hebben vooral tot doel om het kerstverhaal aan kinderen, maar ook aan niet kerkelijke mensen te vertellen. Sowieso zijn er rond Kerst trouwens allerlei evangelisatie-activiteiten zoals Kerst op de Dam door de EO of de Waarom Kerst CD die ieder jaar door veel mensen, kerken en organisaties wordt verspreid. Soms worden er openlucht-zangdiensten gehouden in de wijk, rond een kampvuur met warme chocolademelk, om mensen in de wijk te bereiken.
Het feest van Gods liefde die mens werd is misschien ook wel bij uitstek geschikt om te delen met anderen. Hoewel, als het er echt op aan komt, het kerstfeest toch niet het belangrijkste feest is in de evangelische traditie, waarin juist het kruis en de opstanding van Christus, dus Goede Vrijdag en Pasen, als het hart van het evangelie worden gezien. Ik merk dat steeds meer evangelischen een weerzin beginnen op te bouwen tegen de vercommercialisering van Kerst.
Verbonden met muziek
Het Kerstfeest is voor mij verder altijd heel erg verbonden met muziek. Zangavonden, kerstconcerten, de kerstnachtdienst en de zangdienst op 2e Kerstdag worden altijd door veel mensen bezocht. Mensen die doorgaans niet vaak in de kerk komen, zijn in deze tijd toch geneigd om een of meer diensten te bezoeken. Soms ook met en voor de kinderen en kleinkinderen.
Natuurlijk is Kerstfeest in de evangelische traditie naast een kerkelijk feest ook een familiefeest. Eigenlijk steeds meer. Het huis wordt versierd met kerstbomen, kerststukjes en lichtjes, en kaarsen. Ik moet daarbij wel zeggen dat dat niet altijd zo was en in bepaalde tradities ook nu nog steeds enigszins ‘taboe’ is. Soberheid is een belangrijk kenmerk in deze tradities, zodat het verhaal zelf nog meer centraal staat. Alle toeters en bellen die vandaag de dag zo belangrijk zijn geworden, worden gewantrouwd als ‘paganistische’ elementen. Soms vallen daar zelfs de lichtjes en kaarsen onder. Er zijn zelfs tradities waar 25 december onder kritiek wordt gesteld als de dag waarop de geboorte van de Heiland der Wereld wordt gevierd.
Gezinnen vieren Kerstfeest samen. Dat gebeurt thuis met een kerstmaaltijd. Angel-saksische tradities worden steeds meer overgenomen: dus kalkoen wordt vaak gegeten. Bij ons thuis hadden we altijd een grote rollade. Kerstkransjes en kerstkoeken in de vorm van sterren met warme chocolademelk hoort daar bij. Meestal worden de grootouders bezocht of grootouders komen op bezoek. Ik zie dat in steeds meer kringen kerstcadeautjes gegeven worden. Zelf hebben we daar nooit aan gedaan.
Aandacht voor mensen die alleen staan
Steeds vaker wordt echter ook aandacht gevraagd voor mensen die alleen staan. Juist met Kerst wordt er vaak veel eenzaamheid ervaren. Als iedereen kerstfeest viert met gezin en familie, of met vrienden, kunnen mensen met weinig netwerk soms heel erg in de kou blijven staan. Maaltijden en speciale bijeenkomsten worden georganiseerd voor alleenstaanden en voor daklozen.
Kortom: Kerstfeest is een feest dat in toenemende mate in de greep komt van de commercie, waarbij het christelijke karakter makkelijk kan ondersneeuwen. Evangelischen zijn daar soms wantrouwig en kritisch over. Maar in het algemeen is het toch nog steeds vooral een kerkelijk feest, met veel zang en mooie muziek en grote samenkomsten, waarin het evangelie centraal staat. Samenkomsten voor oud en jong. Voor gezinnen en families.
De boodschap van het Kerstfeest is heel kort en krachtig verwoord in Johannes 3:16 – een tekst die heel belangrijk is voor evangelische mensen: God had deze wereld zo lief dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gaf opdat ieder die in Hem gelooft eeuwig leven heeft: evangelisch, reformatorisch, pinkster, protestant of katholiek.
Jan Wessles is Directeur/General Secretary van Missie Nederland
