Tijdens de Ramadan brengt de Katholieke Vereniging voor Oecumene een aantal artikelen waarin moslims ingaan op de betekenis van Ramadan voor hen persoonlijk, voor de moslimgemeenschap en voor de samenleving als geheel. Onderstaand artikel van Shervin Nekuee, socioloog, publicist en programmamaker, verscheen vorig jaar vlak voor de start van ramadan op Joop.nl. Met zijn toestemming verschijnt het dit jaar in onze ramadanreeks.
Woensdag of donderdag aanstaande (afhankelijk van wanneer de nieuwe maan zich laat zien) begint de islamitische vastenmaand. Ramadan in Nederland is geen pretje. Als je geïntegreerd bent en wel volop participeert tussen de Hollanders, dan zit je pas echt goed fout met de ramadan. Bestookt door vragen, die eigenlijk geen vragen zijn maar afkeurende opmerkingen: “Het is toch hartstikke ongezond, dertig dagen vasten? Drink je ook niets van zonsopgang tot zonsondergang? In Mekka gaat de zon toch veel eerder onder?“
De ergste en veel dwingendere vraag is: doe jij ook al aan ramadan? Daarin liggen wellicht duizenden verwijten verborgen. De eigenlijke subtekst is: ik dacht dat je weldenkend en geëmancipeerd was; bevrijd van het achterlijke geloof.
Geloven in het metafysische van de mens ligt moeilijk in Nederland. Er wordt gelijk gedacht aan de dwingelandij van een geïnstitutionaliseerde religie, zoals vroeger het van buiten opgelegde hypocriete katholicisme heeft huisgehouden, wat met een Beeldenstorm vervangen werd door het geloof van de genotvervloekende protestanten. Of men denkt aan recente misdaden in naam van het geloof, vooral aan de horrorislam van de Taliban, Al Qaida en IS.
Houvast
Ramadan belijden word dan ook echt een beproeving in Nederland, veel meer dan in Mekka. Het is niet alleen je lichaam dat tegen het dieet van deze geestelijke retraite in opstand komt, je moet ook regelmatig duiken voor de afkeurende blikken en vragen van de Hollandse scherpschutters. De Nedermoslims zijn trouwens zelf ook medeverantwoordelijk voor de Hollandse anti-ramadan-houding.
Vooral de jonge opkomende grote groep moslims uit de middenklasse, vindt in het praktiseren van de islam – ieder op de eigen manier en met eigen invulling – rust en troost in het wankele innerlijke evenwicht tussen het westen en het oosten en tussen het materialisme en het metafysische. Het is een dierbare spiritueel houvast en een bron van heling. Weinigen zijn in staat om de juiste woorden, beelden en verhalen te vinden om het met de grotere samenleving te delen.
Wat er tot nog toe aan pogingen zijn ondernomen om ramadan met de Hollandse medeburgers te delen vond plaats onder de grote paraplu van Ramadanfestival.nl. Dat was mij te vaak een platitude in de vorm van een koloniale verhouding: de onderdanige houdt de baas zoet om daarmee de eigen rituelen te mogen beschermen. Wij stellen dertig dagen onze lichaam en onze geest op de proef, jullie krijgen lekker eten en vermaak, zodat jullie onze ramadan tolereren. De Hollander mag te gast zijn, hetzij thuis bij moslims, hetzij in een feesttent of een busje, zich verlustigen aan lekkernijen en hier en daar een muziekoptreden.
Festivaliseren
Met het festivaliseren van de ramadan wordt wat mij betreft geen spirituele ervaring gedeeld met de Hollandse medeburger. Dergelijke festivals geven geen tegenwicht aan de dominante materialistische consumptie- en lustcultuur. Ze laten de Hollanders enkel passief consumeren, vooral eten, met hier en daar een beetje muziek en wat storytelling. Ramadanfestival.nl, zo lees ik op hun site, is zich in 2015 aan het bezinnen. Het doet even niks en dat is maar goed ook.
RAmadan Night !!!Hoe moet het anders? Een unieke formule is er niet. Dat spiritualiteit vooral een beleving is en alleen te vatten door het te praktiseren, staat voor mij wel vast. Voor de ramadan van dit jaar heb ik mij voorgenomen om op kleine schaal te beginnen met het doorbreken van mijn Hollandse eenzaamheid in de vastenmaand. Niet door het delen van lekkernijen onder mijn Nederlandse vrienden, ook al gun ik het ze wel, maar alleen hun magen vullen, is mij te armoedig voor een ware vriendschap.
Ik ga ze vragen de spirituele ervaring, die de ramadan is, met mij te ondergaan. Dertig dagen lang is te veel voor een ongevraagde beproeving. Maar drie dagen moet te doen zijn. Binnenkort krijgen een aantal vrienden een uitnodiging om drie dagen mee te doen met het vasten bij het eerste lange weekend na het uitbreken van de ramadan. Ik bied aan hen bij te staan, ze te begeleiden en ik nodig ze uit om een van die drie dagen samen het vasten te breken. Want de ramadan is ook een opdracht om de juiste balans te vinden tussen spirituele verstilling en samenvieren.
Voeden van de geest
De eerste dag is vooral de hel op de aarde, zeker als je niet een week van tevoren begint het eten en drinken overdag af te bouwen. Iets wat ik, en bijna iedereen die ik ken, verzuim te doen. De man met de hamer gaat – in mijn geval – tekeer; tegen je maag en je hoofd. Veel rust en een rustige omgeving helpen. Niet vluchten in veel doen, als je het lijden onder het oog wilt zien. Des te zoeter is de smaak van de overwinning en van de allereerste (aan te bevelen) lichte thee en de zachte dadel bij het breken van het vasten op de eerste dag. De tweede en derde dag zijn bedoeld om als herboren op te staan. Vóór het ochtendgloren goed en gezond te eten, wat heel wat anders is dan jezelf vol te proppen. En vooral: de geest voeden door veel vriendschap en schoonheid tot je te nemen.
Ik raad mijn ramadan-introducés vooral veel poëzie aan. Of het nu gaat om de mystieke gedichten van de Perzische Rumi, de eeuwige mijmeringen van de Duitse Goethe, de spirituele overdenkingen van de Libanese Khalil Gibran, de vereeuwiging van de natuur door de Amerikaan Walt Whitman, de diepzinnige bespiegelingen van de Indiase Tagore of het metafysische verlangen in de poëzie van de Nederlander J.H. Leopold. Poëzie is de taal van het innerlijke, het overstijgt de begrenzingen van het ego en verbindt over de religieuze en culturele grenzen heen. Lees wel iets dat ouder is, iets dat je weg voert, voorbij de lange minuten en uren van de honger en dorst. Laat je – om de tijd stil te zetten – verleiden in een archetypisch eeuwigheid. Lees hardop (overdrachtelijk) alsof je tot je ratio spreekt en laat je verleiden tot het huis van gevoel en het ritme van het hart.
Stilte
Ik schrijf mijn vrienden ook voor om zichzelf te omringen met mensen met wie ze diepere gesprekken kunnen voeren: over het leven, over geluk, over lijden, over dromen en de demonen die we met ons dragen. Degenen met wie je samen in stilte, wandelend en koesterend, beschermd en warm de magnifieke Hollandse horizon bewondert, of gewoon de feestelijke vastenmaal voorbereidt en met wie je je werkelijk thuis voelt. Heb je die mensen niet, degenen bij wie je kunt zijn zonder ze te hoeven vermaken of zoet te houden, bedenk dan hoe dat komt. Als je een bitterzoete traan laat om dit gemis, koester het en omarm het als een inzicht, een emotionele opdracht om iets daaraan te doen.
Ik eindig mijn brief dan zo: “De drie dagen zijn zo om. Wedden dat je aan het einde door melancholie omarmd zult worden? Volgend jaar dan maar langer meedoen?”
Shervin Nekuee is auteur van De Perzische Paradox. Verhalen uit de Islamitische Republiek Iran. U kunt hem op Twitter volgen via @ShervinNekuee.
Bovenstaand artikel verscheen op 13 juni 2015 op Joop.nl