Het bisdom Groningen-Leeuwarden omvat de provincies Groningen, Drenthe en Friesland plus het noordelijke deel van Flevoland, de Noordoostpolder. Weliswaar is het bisdom qua oppervlakte een van grootste, naar het aantal katholieken gemeten is het met afstand het kleinste diocees van ons land.
In verhouding is het aantal katholieken bovendien gering. Slechts zo’n 6 procent van de totale bevolking is bij een van de parochies ingeschreven. Sinds lang zijn de protestantse kerken het grootst. Vanzelfsprekend hebben deze omstandigheden gevolgen voor het katholiek geloofsleven en de oecumene. Omdat de omringende, dominante cultuur niet per se het Rooms-katholiek gevormd, beleefd en verwoord geloofsleven draagt en schraagt, werd (en wordt) in het noorden een sterk beroep gedaan op het besef van eigen identiteit als katholiek. Het kon immers nooit worden opgevat als een volkomen vanzelfsprekendheid.
De verdeling van het aantal katholieken over het bisdom is evenwel niet overal gelijk. Je zou kunnen zeggen dat er een flink aantal concentratiepunten zijn van katholiek geloofsleven. Niet alleen omdat er in het Noorden plekken zijn die als katholieke enclave gelden, omdat de Reformatie er min of meer aan is voorbijgegaan. Met name in en rond de plaatsen waar een katholiek kerkgebouw staat, ligt het percentage katholieken beduidend hoger. Wat niet wegneemt dat er ook een aantal echte streekparochies zijn.
Oecumene in het noorden
Het streven naar goede contacten met de medechristenen van andere denominaties, is in ons bisdom een vanzelfsprekendheid. Vast alle parochies nemen deel aan een plaatselijke Raad van Kerken of een soortgelijk initiatief onder een andere naam. De precieze vormgeving van de oecumenische samenwerking verschilt, maar gezamenlijk een of meer keren per jaar een viering houden hoort er zeker bij. Met name bisschop De Korte heeft er regelmatig aan herinnerd, dat er ook oecumenische kansen liggen op het vlak van de dienst aan de samenleving en de geloofsvorming.
Veelal heeft een parochie, of tegenwoordig een locatie van een parochie, vooral goede contacten met de andere christelijke gemeenschappen in de eigen vestigingsplaats. Binnen het parochiegebied zijn weliswaar meerdere protestantse en soms ook doopsgezinde gemeenten te vinden, maar met al die gemeenten en hun voorgangers intens contact onderhouden is praktisch onmogelijk. Daar hebben in ieder geval de pastorale beroepskrachten de tijd niet voor. Omdat bijna alle christelijke gemeenschappen bezig zijn zich voor te bereiden op een verder krimpende kerk en daarom – hoe dan ook – samenwerkingsverbanden smeden, doet zich soms een extra complicatie voor. De verschillende gemeenschappen oriënteren zich geografisch namelijk niet allemaal in dezelfde richting. Zo kan het gebeuren – en ik kijk bij wijze van voorbeeld naar de situatie in mijn eigen parochie – dat de katholieke parochie door fusie meer zuidelijk gericht is geraakt, terwijl de PKN-gemeente in dezelfde plaats vanwege de classis verbonden is met noordelijk gelegen zustergemeenten. De doopsgezinde gemeente is ondertussen naar het oosten gaan kijken en zodoende tot een verband gekomen dat inmiddels drie katholieke parochies omvat. Aldus wordt het steeds moeilijker om tot goede afstemming te komen. Zou je er naar streven om meer gezamenlijk werk te maken van een deel van de geloofsvorming voor volwassenen, dan worden de reisafstanden snel te groot en komen bovendien de mensen die elkaar ontmoeten niet meer per se uit dezelfde omgeving: parochianen en gemeenteleden treffen elkaar dan niet als plaats- of streekgenoten.
De oecumene in het bisdom Groningen-Leeuwarden wordt in hoge mate gekleurd door de sterk vertegenwoordigde Calvinistische traditie. Het christelijke landschap in het noorden is niettemin veel gevarieerder. Niet altijd is de Lutherse kerk meegegaan in de fusie die leidde tot de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland. Er zijn een Oudkatholieke parochie en sinds kort ook een statie. De Orthodoxe traditie is present, evenals de Anglicaanse. Uiteraard zijn er gemeenschappen van meer Evangelicale snit. En in deze onvolmaakte opsomming mag het Leger des Heils niet ongenoemd blijven. De onderlinge contacten verlopen via de plaatselijke ontmoetingsinitiatieven en/of via de twee provinciale Raden van Kerken die er zijn: Friesland en Groningen/Drenthe. Beide streven ondertussen naar hechtere samenwerking. De digitale nieuwsbrief wordt inmiddels gezamenlijk uitgebracht.
Diocesane werkgroep voor de oecumene
Het bisdom probeert de oecumene te ondersteunen. Onder andere door de Diocesane Werkgroep voor Oecumene die, onder voorzitterschap van de gedelegeerde, wordt gevormd door zowel een aantal pastorale beroepskrachten als bekwame vrijwilligers. Zo’n twee jaar geleden heeft de werkgroep in overleg met de Bisdomstaf de eigen taakstelling opnieuw geformuleerd:
Informatieve taak
De Werkgroep draagt zorg voor een adequate informatieoverdracht naar de pastorale beroepskrachten, besturen, locatieraden en andere belangstellende diocesanen, zodat men op de hoogte is van lopende ontwikkelingen en de laatste stand van zaken.
Brugfunctie
In de Werkgroep wordt kennisgenomen van de ontwikkelingen binnen de Raad van Kerken Nederland, de KVvO en de provinciale Raden van Kerken, zodat Werkgroepleden binnen de gremia waarin zij zitting hebben er aandacht op kunnen vestigen.
Impulsfunctie
De Werkgroep wil nadrukkelijk impulsen geven aan de oecumene in het bisdom Groningen-Leeuwarden. Eens per twee jaar wordt er een grotere activiteit georganiseerd voor een breed publiek van belangstellenden.
Waar mogelijk wil de Werkgroep initiatieven onder de aandacht brengen en ondersteunen;
en met name de pastorale beroepskrachten er toe aanzetten om de oecumene een wezenlijk onderdeel van hun dienstwerk te laten zijn en/of blijven. Ook nu door schaalvergroting oecumenische contacten vaak moeilijker lijken te onderhouden.
Denktank
Zonder de pretentie te hebben de oplossingen voor allerlei vraagstukken te kunnen aandragen, wil de Werkgroep actief meedenken bij het zoeken naar wegen om de oecumene steeds verder vooruit te helpen. Omdat de Werkgroep betrekkingen heeft met diverse oecumenische ontmoetingsplaatsen, kan zij een breed geïnformeerde blik inbrengen.
De KVvO
Onze vereniging, de KVvO, neemt een geheel eigen en belangrijke plek in op het oecumenisch speelveld. Het is, niet tegenstaande de gewaardeerde aanwezigheid van een adviseur vanuit de Protestantse Kerk in Nederland, niet als eerste een ontmoetingsplaats tussen kerkelijke denominaties. Veeleer is de vereniging de plek waar op het oecumenisch ideaal betrokken mensen uit de academische wereld, uit de zeven bisdommen en vanuit andere specifieke achtergrond of belangstelling, elkaar ontmoeten, beïnvloeden en ondersteunen. De rol die het bureau daarbij op dit moment speelt is niet te onderschatten. De KVvO levert als ontmoetingsplaats en als kenniscentrum een belangrijke dienst aan onze kerk én aan de oecumene, waar we moeilijk zonder kunnen.
Per definitie is de oecumene een project dat niet naar stilstand mag streven. Voortdurend wordt er gewerkt aan ontwikkelingen en dient ondertussen wat zich voordoet met vreugde of met leedwezen, doch altijd met wijsheid tegemoet te worden getreden. Dat geldt vermoedelijk voor alle oecumenische arbeid, hoe en waar dan ook. Voor mij is het belangrijk daarbij te blijven zoeken naar manieren om de oecumene ook dicht bij het geloofsleven in de parochies en locaties vorm te blijven geven. Daar waar mensen van welke (christelijke) huize dan ook wonen, werken, naar school gaan en boodschappen doen. Eenvoudigweg omdat daar het Evangelie en het leven van elke dag elkaar treffen en door elkaar lopen. Weliswaar zullen de grote beslissingen omwille van de eenheid niet op die plekken worden genomen, maar me dunkt dat goede ontmoetingen op het knooppunt van divers alledaags kerkelijk- en maatschappelijk leven en samenleven beslissend zullen zijn. Al is het maar vanwege de motiverende werking die het heeft op allen die zich voor de eenheid van de kerken inzetten. Het evangelie met Jezus’ bede om eenheid draait immers niet om het luchtledige, maar om het concrete door God gegeven en gedragen leven en samenleven van iedere dag.
Drs. Arjen Bultsma is de bisschoppelijk gedelegeerde voor de oecumene voor het bisdom Groningen-Leeuwarden, pastoor van de Zalige Titus Brandsmaparochie te Bolsward en algemeen gedelegeerde van de diocesaan administrator.