‘Weer een christelijk forum: nu nog oecumenischer!’ kopte het dagblad Trouw toen het op 31 augustus 2012 de oprichting meldde van het Oecumenisch Forum voor Katholiciteit (OFK). Het lijkt wel een rage: de Nationale Synode, Wij kiezen voor eenheid, het Nederlands Christelijk Forum, en nu weer het Oecumenisch Forum voor Katholiciteit. Wie zit daar nu op te wachten?
Dat zal moeten blijken, maar voorlopig gaan we ervan uit dat het in 2012 door het OFK gepresenteerde Katholiek Appèl een vraag aan de orde stelt die alle kerken aangaat, namelijk: hoe is het gesteld met het katholiek gehalte van onze kerk? Al is het OFK geen massabeweging geworden, na drie jaar kunnen we wel zeggen dat het zich een bescheiden plek heeft veroverd op het speelveld van de oecumene.
De naam Oecumenisch Forum voor Katholiciteit
Deze naam staat voor drie dingen:
– wij zijn geen vrijblijvend platform of een theologische gespreksgroep, maar een forum: een marktplaats waar niet alleen meningen worden uitgewisseld, maar ook kerkelijk beleid wordt getoetst en gewogen. Vooral in dat laatste verschilt het OFK van b.v. ‘Wij kiezen voor eenheid’ en het Nederlands Christelijk Forum.
– wij streven naar een zo breed mogelijke oecumenische samenstelling. Momenteel bestaat onze groep uit leden van de Rooms-katholieke Kerk, de Oud-katholieke Kerk, de Anglicaanse Kerk, de Gereformeerd Kerken Vrijgemaakt en de Protestantse Kerk in Nederland, in totaal twaalf leden. Binnenkort hopen we ook een vertegenwoordiger van de Orthodoxie te mogen begroeten. Alle leden zijn gevraagd op persoonlijke titel.
– ons doel is: met behulp van het sleutelwoord katholiciteit een nieuwe opening te vinden naar de vrijwel vastgelopen institutionele oecumene. Daarover nu iets meer.
Katholiciteit
Waarom de notie katholiciteit zo sterk benadrukt – en niet de eenheid, de heiligheid of de apostoliciteit van de kerk? Daar zou veel over te zeggen zijn, maar wij zijn van mening dat in de 21e eeuw ten gevolge van de secularisatie, de globalisering en de opkomst van de migrantenkerken de katholiciteit van de kerk op het spel staat – méér nog dan de andere genoemde eigenschappen. Daarom willen wij in onze kerken het besef levend houden dat ze geen geïsoleerde eilandjes zijn, gericht op het eigen voortbestaan, maar geloofsgemeenschappen die ‘gericht zijn op het geheel’ (de letterlijke betekenis van ‘katholiek’), dat wil zeggen: verbonden met de kerk van alle tijden en alle plaatsen en betrokken op de hele bewoonde wereld.
Maar hoe kunnen kerken dat besef inhoud geven? Het is onze overtuiging dat het katholiek karakter van de kerk allereerst tot uitdrukking komt in de viering van de eucharistie/de dienst van Schrift en Tafel . Daar vieren we de gemeenschap der heiligen (communio sanctorum), de verbondenheid met de gelovigen van alle tijden en alle plaatsen. Die verbondenheid houdt twee dingen in: kritische solidariteit met de geloofstraditie zoals die vanuit het verleden tot ons gekomen is en kritische solidariteit met de wereld om ons heen, met name waar het politieke en maatschappelijke ontwikkelingen betreft die het geheel van de menselijke samenleving raken, zoals de globalisering. Om die dubbele verbondenheid te voeden en te versterken is het van fundamenteel belang om elke zondag de eucharistie te vieren.
Maar wat katholiciteit is, is niet altijd even duidelijk. Het kan gemakkelijk een containerbegrip worden waarmee iedereen aan de haal gaat. Daarom zijn ons vanuit de Vroege Kerk drie instrumenten aangereikt om het katholiek karakter van de kerk te toetsen: de canon (de Schriften van het Oude en Nieuwe Testament), het credo (de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel) en het bisschopsambt, of liever: een ambt van episkope, een ambt waarin Gods omzien naar mensen een gezicht krijgt, terwijl het ingebed is in een collegiale gezagsstructuur en geworteld is in de geloofsgemeenschap. Deze drie elementen – de canon, het credo en het ambt – vormen de waarborg voor de katholiciteit van de kerk. Zij hangen onlosmakelijk met elkaar samen. De tragiek van de kerkgeschiedenis is echter dat hun samenhang in de loop van de tijd verloren is gegaan. In sommige kerken kwam eenzijdige nadruk te liggen op de episcopale kerkstructuur, in andere op de Schrift en in weer andere raakte het ambt uit het zicht. In het Katholiek Appel roepen we de kerken op deze drie elementen weer in hun samenhang te herstellen, opdat zij de katholiciteit van de ene kerk van Christus hervinden en een geloofwaardig teken kunnen zijn van Gods bedoeling met deze wereld.
Concrete invulling
Ontmoetingsdag OFK
Wij geven concreet invulling aan onze doelstelling door jaarlijks een ontmoetingsdag te organiseren voor de ondertekenaars van het Katholiek Appel en andere geïnteresseerden, waar thema’s aan de orde komen die het denken over katholiciteit kunnen inspireren. Zo gaat de ontmoetingsdag dit jaar over ‘Maria in oecumenisch perspectief’. Verder geeft onze website veel informatie en verschijnt er twee keer per jaar een Nieuwsbrief, waarin niet alleen berichten staan, maar waarin ook gezocht wordt naar sporen van katholiciteit in kerk en samenleving. Ook reageren sommigen van ons, als daar aanleiding voor is, via facebook of in de dagbladpers op actuele ontwikkelingen en houden we voordrachten op parochie- of gemeentavonden, soms ook in samenwerking met de Katholieke Vereniging voor Oecumene. Momenteel wordt nagedacht over de mogelijkheid om een studiedag voor kerkleiders op te zetten over ‘Katholiciteit onder druk’. Last but not least: in januari 2015 zijn we gestart met een enthousiaste leesgroep van 20 deelnemers, die zich onder deskundige leiding verdiepen in de preken van Augustinus. Wellicht komen volgend seizoen de Brieven van Ignatius van Antiochië aan de orde, waarin het gaat over iets wat ons zeer ter harte gaat: de samenhang tussen eucharistie, bisschopsambt en eenheid.
Of het OFK toekomst heeft? Niemand die het weet. Dat is ook niet belangrijk. Met onze beperkte mogelijkheden doen we wat we kunnen om het thema ‘katholiciteit’ aan de orde te stellen – ‘gelegen of ongelegen’ (vgl 2 Tim.4: 2). De rest laten we over aan onze Katholicus, zoals Zinzendorf Christus noemde, de Heer der Kerk die ook de Heiland der volken is.
Voor meer informatie: www.forumkatholiciteit.nl – Daar kan men ook het Katholiek Appel ondertekenen.