Voor wie zich bezighoudt met de oecumene Oost-West is de stad Lwiw in het westen van Oekraïne, het oude Lemberg, een belangrijke stad voor de geünieerde Grieks-katholieke Kerk in dit land. Maar we hoeven maar een grote 70 jaar terug te gaan om te stoten op de Poolse en Joodse geschiedenis van deze stad. Met name op de laatste bevolkingsgroep van Lemberg gaat het boek in dat Heleen Zorgdrager samen met Michiel Driebergen en Dick Prak schreef. De geschiedenis van Oekraïne met zijn Joden zijn de huidige inwoners van het land überhaupt aan het ontdekken, vastleggen en verwerken.
Wat nu Lwiw is, was 100 jaar geleden een stad van de Habsburgse Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije met een hoog cultureel gehalte. Een derde van de inwoners van de stad waren joden, die een grote bijdrage leverden aan haar culturele leven. Enkele decennia later, nadat Lemberg/Lwiw van Oostenrijkse in Poolse, Sovjet-Russische en tenslotte nazi-Duitse handen was gevallen, werd tijdens de Holocaust zijn joodse bevolking vrijwel geheel uitgemoord.
Reis naar lege plekken
“De geschiedenis van de Joden van Lemberg is een reis naar lege plekken”, zo schrijft het persbericht bij het uitkomen van ‘De joden van Lemberg’. ‘Een reis naar lege plekken’ is dan ook de subtitel. Dit boek dat Heleen Zorgdrager en haar collega’s schreven, is een gids bij het opzoeken van deze plekken en het ontdekken van de toch nog talloze resten uit dat vroegere joodse leven: opschriften, monumenten en wat dies meer zij. Niet alleen onttrekken de auteurs daarmee het Joodse Lemberg aan de vergetelheid die de Duitse nazi’s er met alle geweld over deden neerdalen, maar tevens aan de duistere verborgenheid waarin de niet-joodse Oekraïners hun dode Joodse medeburgers als het ware lange tijd hadden begraven.
Worsteling
Het huidige Oekraïne worstelt met zijn geschiedenis met de Joden, waarin enkele inktzwarte bladzijden zijn 
geschreven. Er zijn enkele instituties in het land die zich inzetten om deze geschiedenis boven water te krijgen. Zo heeft de Oekraïense Katholieke Universiteit in Lwiw, waaraan een van de auteurs, Heleen Zorgdrager, doceert, sinds 2010 een programma Joodse Studies opgezet. Zorgdrager beschreef een groot half jaar geleden in het tijdschrift Pokrof Oekraïnes worsteling met zijn Joodse verleden (‘Oekraïne worstelt met herinnering aan Holocaust. Moedige nieuwe fase van nationale geschiedschrijving’, Pokrof 58 [2011] 5, pp 3-5).
‘De joden van Lemberg’ vult voor de Nederlandse en Vlaamse lezers de leemtes in hun kennis van een stuk Joodse én Oekraïense geschiedenis, dat het waard is gekend te worden.
Heleen Zorgdrager, Michiel Driebergen, Dick Prak,
De joden van Lemberg,
2012
ISBN 9789462030176, € 14,90
Foto: Dr. Heleen Zorgdrager, een van de auteurs van ‘De joden van Lemberg’.