Russische icoonschilderkunst blijft boeien. In het nieuwe nummer van Pokrof, 2012 4, bespreekt Paul Brenninkmeijer de visies van archimandriet Zenon. Dat is een hedendaagse Russisch-orthodoxe monnik, priester en icoonschilder. De heropleving van de Russische icoonschilderkunst is onlosmakelijk met hem verbonden.
De heropleving kon vooral sinds een kleine 25 jaar geleden inzetten. Zeker mede een gevolg van de grote politieke omwenteling in Rusland naar een niet-communistische, meer vrije samenleving. In het artikel ‘Verheffen tot de hoogte van het goddelijk visioen, Vernieuwing van de Russische icoonschilderkunst’ (zie art.) ontvouwt Paul Brenninkmeijer, zelf icoonschilder en priester binnen de Byzantijnse katholieke liturgie, Zenons zienswijze.
Sleutelwoord
“Voor vader Zenon gaat het niet alleen om ambachtelijke bekwaamheid en ook niet om het louter kopiëren van een voorbeeld, maar hij schildert vanuit een diep doorleefd geloof dat vooral liturgisch wordt gevoed. De icoon is dan 
ook de vrucht van een kerkelijk bewustzijn en niet de persoonlijke schepping van een kunstenaar”, aldus de auteur.
“Vader Zenon is zeer kritisch tegenover icoonschilders bij wie het ontbreekt aan de spiritualiteit vanuit een kerkelijk, liturgisch bewustzijn. Men zoekt het te snel in een ongebonden estheticisme”. Er kwamen tot voor 100 jaar geleden “schilderingen in westerse stijl, die ons vaak ‘zoetelijk’ aandoen. Men noemt ze ‘realistisch’, maar ze roepen op geen enkele manier het mysterie op.”
“Het sleutelwoord van de echte vernieuwing van de icoonschilderkunst is het Russische woord sobornost dat kerkelijke gemeenschap betekent. De kerk is wezenlijk conciliair. Slechts in een gezamenlijk beleefde eenheid, die verbonden is met de gehele kosmos en gericht op vergoddelijking van de gehele schepping, krijgt de icoon zijn juiste plaats.” Brenninkmeijer gaat in het artikel verder in op wat het sleutelwoord ‘sobernost’ (kerkelijke gemeenschap, conciliariteit) dan betekent voor de icoonschilderkunst.
Overige bijdragen
Verder geeft in dit nieuwe nummer Paul Baars een boeiende impressie van het dorp Gorboénovo Gorá in de Russische provincie Pskov. Geert van Dartel schrijft over de inbreng van enkele orthodoxe theologen tijdens de consultatie van Societas Oecumenica in Belfast met de centrale vraag daar: Moet de oecumene haar horizon verbreden? De vaste rubriek van de meditatie vertelt dit keer over de icoon van de Bescherming van de Moeder Gods en de meervoudige betekenis van de sluier (pokrof). Dolf Bruinsma laat enkele aspecten uit het leven en de nalatenschap van Aleksej Tolstoj (19e eeuw, een verre neef van Lev Tolsto)j voor ons oplichten aan de hand van diens ballade over Johannes van Damascus. Een boekrecensie bespreekt ‘Met dank aan het verborgen licht’, Kees den Biesen’s boek over Efrem (4e eeuw), een belangrijk auteur, die ons ook nu nog kan aanspreken. Last but not least is er in dit nummer een In memoriam van pater Gabriël Münninghof, voormalig hoofdredacteur, overleden op 8 juni 2012.
Naar Pokrof 2012-4
Foto’s:
1. Archimandriet Zenon aan het werk
2. Iconostase in Pskov (Foto: A. Gould)