Afgelopen donderdagmiddag 24 januari hield professor Alfons Brüning zijn inaugurale rede bij gelegenheid van de publieke aanvaarding van zijn bijzonder hoogleraarschap in Amsterdam. De Katholieke Vereniging voor Oecumene kent de nieuwe hoogleraar in de eerste plaats als lid van haar hoofdbestuur en was bij de oratie aanwezig.
Professor Brüning (* Neu Beckum, D, 1967) was al in februari vorig jaar tot bijzonder hoogleraar benoemd aan de Faculteit der Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit en aan de Protestantse Theologische Universiteit vanwege de Stichting Vredeswetenschappen én de Stichting Instituut voor Oosters Christendom te Nijmegen. In Nijmegen is hij sinds 2008 ook als onderzoeker en universitair docent werkzaam. Brünings leeropdracht in Amsterdam is ‘Orthodoxie en vredesopbouw in Europa’. De titel van de rede lag natuurlijk helemaal in deze lijn en luidde ‘Andere mensenrechten. De waardigheid van de mens in het perspectief van de Oosters-christelijke theologie’.
Wat zijn mensenrechten?
Brüning knoopte in het begin o.a. aan bij de Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948. Wat zijn mensenrechten? Wat is menselijke waardigheid. Hij citeerde later in zijn oratie de katholieke medeopsteller van de Verklaring uit 1948, Jacques Maritain. Deze had zich over de complexiteit van een mensenrechtendefinitie ooit uitgelaten in de trant van ‘gewoonlijk meen ik te weten wat het is, maar als je mij ernaar vraagt weet ik het niet meer…’.
Ook binnen de Orthodoxie is er de discussie over wat dat is, die waardigheid van de mens, op grond waarvan men ook rechten kan claimen? In 2008 deed de Russisch-orthodoxe Kerk een document uitgaan over de mensenrechten. Een mens liefhebben is hem zien zoals God hem bedoeld heeft, was daarbij een belangrijke leidraad. De mens is geschapen ‘naar Gods beeld en gelijkenis’. Het ‘beeld’ is de potentie van de mens en als zodanig niet onvervreemdbaar. ’s Mensen gedrag is de ‘gelijkenis’, en pas op grond daarvan – zijn morele status en spirituele kwaliteit te beoordelen door een kerkelijke autoriteit – zouden rechten geclaimd kunnen worden.
Dat hierin de waardigheid van de mens sterk werd verbonden aan diens gedrag riep zowel in Rusland onder seculieren als in Europa vanuit de Protestantse Kerken scherpe kritiek op. Alsof onder zulke voorwaarden alleen de gelovig levende Orthodox nog menselijke waardigheid toe zou komen. Het eigenlijke verhaal is ingewikkelder, merkte Brüning op en werkte dit uit in zijn inaugurale oratie.
Beeld van God
Aan de Orthodoxe opvatting liggen naast ‘Beeld Gods’ ook verwante begrippen als vergoddelijking (groei naar de gelijkenis met het Beeld Gods) en sobornostj (katholiciteit, conciliariteit etc, een collectief begrip) 
ten grondslag. Hoe zit het in die opvatting dan met de vergoddelijking van de niet-gelovige? Zoals men binnen de Orthodoxe apofatische (= negatieve, vL) theologie God als ontoegankelijk beschouwt voor het menselijke weten , zo kunnen we ook niet weten wat het Beeld Gods van de mens ten diepste is. Dit besef zou ideologisch misbruik van deze mensopvatting kunnen voorkomen.
Dat de mens door Christus’ verlossingswerk weer toegroeit naar zijn oorspronkelijk Beeld Gods (de vergoddelijking) overstijgt in de Orthodoxe mensopvatting ook het individuele; het is namelijk tevens iets collectiefs, communio. Er is daar die spanning tussen individu en collectief. De westerse opvattingen van de Duitse filosoof Kant in dezen zijn de Orthodoxen te individualistisch, terwijl de laatsten met hun nadruk op de gemeenschap wellicht het individu onnodig relativeren.
Brüning ziet de Orthodoxe bijdrage aan het gesprek over de mensenrechten als positief. Hij pleit voor een voortgaande dialoog. Het gaat volgens hem daarbij niet om andere mensenrechten, maar om betere; niet om een vervanging, maar om een vervolmaking.
Voor de hele tekst klik op de volgende link: Andere mensenrechten? De waardigheid van de mens in het perspectief van de oosters-christelijke theologie
Foto’s:
1. Prof. Alfons Brüning tijdens zijn inaugurale rede.
2. Felicaties tijdens de receptie erna, met geheel rechts prof. Brüning en tweede van links zijn echtgenote, mevr dr Lilya Berezhnaya. (Foto’s: L. van Leijsen).