Ter voorbereiding op de 10e algemene vergadering van de Wereldraad van Kerken die van 30 oktober tot 8 november 2013 in Busan (Zuid-Korea) wordt gehouden, zijn vier documenten gepubliceerd waarin de grote thema’s van de komende vergadering worden ingeleid: de visie op de Kerk, missie en evangelisatie, wereldeconomie en eenheid. Aan het eerste document ‘The Church – towards a common vision‘, wijdde de beraadgroep Geloven en Kerkelijke gemeenschap in samenwerking met de Oud-katholieke Kerk op 15 maart jl. een studiedag. De inleiders was gevraagd om de tekst van het document te spiegelen aan de eigen kerkelijke situatie. Voorzitter van de bijeenkomt was dr. A. van der Helm, die de aanwezigen welkom heette met een vriendelijk ‘buona serra’ en opende met het gebed tot de heilige Geest van paus Johannes XXIII.
Het ontstaan en de inhoud van het document ’the Church’ werden toegelicht door de prof. dr. Leo Koffeman (PKN). Vanaf het ontstaan van de Wereldraad in 1948 stond de vraag naar de visie op de Kerk al op de agenda. Maar het 
duurde tot de jaren negentig van de vorige eeuw voordat Faith and Order begon met het onder woorden brengen van een gezamenlijke visie op het wezen en de zending van de Kerk. Daaraan vooraf ging de dialoog over Doop, Eucharistie en Ambt die na een proces van 15 jaar uitmondde in het bekende BEM- of Limarapport (1982). Vanaf het midden van de jaren negentig zijn er verschillende concepten bij de bestuursorganen van de Wereldraad op tafel gelegd. Nog in 2009 stond er een uitgebreide tekst op de agenda van het Centraal Comité in Kreta onder de titel ‘Nature and Mission of the Church’. Het algemeen bestuur van de Wereldraad besloot uiteindelijk om alsnog een nieuwe, kortere tekst te maken die aangeoboden wordt aan de assemblee in Busan.
Proces
Met deze tekst wil de Wereldraad een proces op gang brengen, aldus Koffeman. Kerken wordt gevraagd om op deze tekst te reageren. De hoop is dat deze tekst een zelfde status zal verwerven als destijds het BEM-rapport. Maar de vraag is of dat wel zal gebeuren en of kerken bereid zullen zijn om – uitgedaagd door deze tekst – over hun eigen schaduw heen te springen.
‘De Kerk – op weg naar een gezamenlijke visie’ is een echte convergentietekst.’ Hij is geschreven vanuit enkele gezamenlijke theologische uitgangspunten, zoals het geloof in de Drie-ene God en beelden van de Kerk als Volk van God, Lichaam van Christus, Tempel van de Heilige Geest en Koinonia. Maar daarnaast maakt de tekst ook de verschillen zichtbaar die in de opvatting over de Kerk aan de orde zijn. Koffeman noemde onder andere continuiteit en verandering, legitieme verscheidenheid, lokaal en universeel, gezag in de Kerk, morele opvattingen.
Koffeman riep theologen op zich in dit proces te engageren en deze tekst niet te negeren. ‘Vanwege de academische standaard moeten theologen positie kiezen, het is niet geloofwaardig als zulke documenten genegeerd worden’.
Nederlandse context
Dat het niet zo eenvoudig is om de tekst te vertalen naar de Nederlandse situatie bleek uit de vier coreferaten van ds. Margarithe Veen, dr. Margriet Gosker, dr Wietse van der Velde en dr. Jurjen Zeilstra.
Ds. Veen (PKN) sprak over het eerste hoofdstuk ‘de Missio Dei en de eenheid van de Kerk’. Ze zou de tekst graag willen bespreken met haar gemeenteleden in Achlum-Hitzum, maar daarvoor is hij eigenlijk te moeilijk. Het is mooi wat er over Missio Dei en de eenheid van de Kerk gezegd wordt,maar ze mist een visie van de Kerk verbonden aan de tekeken van Gods Koninkrijk. In de periode tussen Pasen en Pinksteren wil ze de tekst in haar gemeente gaan bespreken aan de hand van een viertal vragen over koinonia in Christus, de gastvrijheid, de verbondenheid over eigen grenzen heen en de opdracht om het Rijk Gods zichtbaar te maken.
Dr. Margriet Gosker (PKN) besprak het tweede hoofdstuk ‘De Kerk van de Drie-ene God’. Ze begon met de constatering dat in haar gemeente mensen eigenlijk ‘weinig oren hebben’ naar het fundamentele dogma over de Drie-eenheid. En juist daarin is de visie op de Kerk geworteld. Haar inleiding was een close-reading waarbij ze haar commentaar gaf. Dat klonk wat scherp toen het ging over de betekenis van de twaalf apostelen voor het toekomstig leiderschap in de Kerk. Gosker distantieerde zich van een theologie waarin de twaalf mannen apart gezet worden van de andere leerlingen van Jezus, waaronder veel vrouwen. Ook miste zij in de tekst een oproep tot reflectie op de wijding van vrouwen.
De oud-katholieke priester dr. Wietse van der Velde gaf commentaar op het derde hoofdstuk: ‘Groeien in 
gemeenschap’. Weliswaar staan er prachtige dingen in over het gemeenschappelijk geloof, de sacramenten, het ambt en het gezag in de Kerk, maar echte stappen op de weg naar volledige kerkelijke gemeenschap worden niet gezet volgens Van der Velde. Onaangename zaken of verschillen worden soms zelfs versluierd weergegeven, wat de tekst ook niet dichter bij de gewone gelovigen brengt.
De Hilversumse predikant dr. Jurjen Zijlstra (PKN), die het vierde hoofdstuk over de Kerk in en voor de wereld voor zijn rekening nam, liet weinig van de tekst heel. Zijn kritiek gold allereerst de stijl en het taalgebruik van het document dat niet van deze tijd is en waarin descriptief en prescriptief taalgebruik voortdurend door elkaar heen lopen. Hij sprak van een formele, afstandelijke tekst die bij gewone mensen niet aankomt. Ook hekelde hij de grote theologische pretenties die in het concept van de Missio Dei aan de Kerk worden toegeschreven. Met de opdracht tot evangelisatie kon hij in zijn gemeente niets. Evangelisatie is een ouderwets woord, zo zei hij. Zijn gemeente is naar buiten gericht, zoekt de ontmoeting met anderen, maar streeft niet naar bekering van anderen.
Aan het einde van de middag maakte de algemeen secretaris van de Raad van Kerken, ds. Klaas van der Kamp de balans op. Deze tekst zet volgens Van der Kamp de lijnen uit voor het gesprek over de Kerk in de komende decennia. De komende generatie zal zich hierop baseren. Het is belangrijk dat ieder vanuit de eigen achtergrond vragen aan deze tekst blijft stellen.
Downloads:
The Church – Towards a Common Vision
Together Towards Life: Mission and Evangelism in Changing Landscapes
Unity Statement
Economy of Life, Justice and Peace for all (Nederlandse vertaling)
Teksten van de studiemiddag over The Church
prof. dr. Leo Koffeman
ds. Margarithe Veen
dr. Margriet Gosker
dr. Wietse van der Velde
dr. Jurjen Zijlstra
prof. dr. Leo Koffeman
ds. Margarithe Veen
dr. Wietse van der Velde