Gisteren promoveerde in Amsterdam de theologe Rima Nasrallah op haar proefschrift Bewegend en Mengend. De fluÏde liturgische levens van antiocheens-orthodoxe en maronietische vrouwen in de protestantse kerken in Libanon (de officiële Nederlandse titel van dit Engelstalig werk). Leo van Leijsen was erbij en doet verslag.
Enkele jaren geleden kwam ik Wilbert van Saane tegen, die enige jaren predikant was geweest in Beiroet (Libanon) en op 
dat moment werkzaam was voor de Nederlandse Zendingsraad (thans studentenpastor aan een universiteit in Libanon). Hij vertelde mij dat zijn vrouw, Rima Nasrallah, een doctoraatsthesis aan het voorbereiden was over Libanese vrouwen uit Oosterse kerken die getrouwd waren met protestantse Libanese mannen en daarmee officieel waren overgegaan tot het protestantisme – hoe deze vrouwen zich feitelijk bewogen tussen deze twee tradities. Bij mij – een frequent bezoeker van Libanon tussen 1998 en 2001 die het land, zijn bewoners en zijn christelijke kerken sindsdien in mijn hart had gesloten…, bij mij had dit mijn grote belangstelling gewekt. Ik was nieuwsgierig naar dit onderzoek en had sindsdien toch een beetje uitgezien naar de resultaten ervan.
De promovenda, nu doctor
Rima Nasralla is Libanese en lid van de ‘Nationale Evangelische Kerk van Beiroet’, een kerk van het ‘hervormd-gereformeerde’ type en een van de protestantse kerken van Libanon. Ze heeft haar opleidingen zowel in haar vaderland als in Nederland gedaan. Ze doceert aan de Near East School of Theology, de befaamde NEST, de protestantse theologische faculteit in West-Beiroet.
Promotie
Woensdag 18 februari 2015 is het dan zover. In de theaterachtige universiteitsaula aan de Boelelaan in Amsterdam-Zuid vindt in de zonnige namiddag aan de Protestantse Theologische Universiteit de promotieplechtigheid plaats van de al spoedig kersverse doctor in de theologie Rima Nasrallah. Het cortège van hoogleraren komt, samen met de promovenda zelf en haar paranimfen, onder aanvoering van mevrouw de pedel binnengeschreden. De aankomende doctor positioneert zich achter de katheder. Uit de professorenschaar nemen met name de zittingsvoorzitter, de promotoren en de opponenten plaats achter de tafel op het podium. Het laatste staartje van de lange hooggeleerde stoet neemt plaats in een belendenend gestoelte ter rechterzijde. Na een kort gebed in het Engels worden in diezelfde taal door de opponenten complimenten én vragen op Rima Nasrallah afgevuurd. Daaruit mag voluit worden opgemerkt dat haar proefschrift met grote aandacht en dito voldoening is gelezen.
Vrouwen tussen oosters-christelijke en protestantse tradities
Korte en puntige dialogen, soms ook meer omstandige, tuimelen in dit academisch vragenuurtje van drie kwartier ten overstaan van het aanwezige gehoor over elkaar heen. Over wat theologie is, en wat liturgie, over het protestantse perspectief. Kortom, de grote vragen, toegespitst op deze – zo maak ik eruit op – uitermate boeiende studie.
Ik heb het proefschrift niet gelezen – feitelijk een bundeling van wetenschappelijke artikelen in hooggekwalificeerde theologische tijdschriften, zoals proefschriften de laatste decennia wel vaker worden geschreven – en ter zitting heb ik het ook niet onder ogen; het blijft een verrassing tot ná de plechtigheid.
Uit flarden van het zich voor mijn ogen afspelend wetenschappelijk dispuut begrijp ik dat het proefschrift handelt over hoe de vrouwen uit het onderzoek, tussen twee of drie kerkelijke tradities in: de Orthodoxe of Maronietisch-katholieke en de Protestantse, hun leven met zijn vreugdevolle en minder vreugdevolle momenten (bij voorbeeld, maar niet uitsluitend: zwangerschap, geboorte, miskramen) vorm geven, en dit op een gelovige en met name rituele wijze. Die rituele kant behelst dan, zo vang ik op, hoe deze vrouwen bij voorbeeld thuis ‘liturgisch’ omgaan met iconen – deel van de tradities waar ze uit voortkomen – of hoe ze een pelgrimage maken naar het Grieks-orthodoxe heiligdom in Saidnaya in buurland Syrië, op het moment van de bedevaart al niet meer geheel veilig.
Dan treedt van achter uit de zaal de pedel met haar rinkelende staf over het middenpad naar voren en zegt luid in het Latijn: Hora est, kortom: ‘De tijd is om’.
Het professorencollege trekt zich terug, om na enige beraadslaging weer terug te keren (zie openingsfotootje) en onder loftuitingen en felicitaties aan mevrouw Nasrallah de doctorbul uit te reiken. De felicitaties worden tijdens de navolgende receptie uitgebreid voortgezet.
Oecumenisch en interreligieus
In de trein, later op de avond, en ook daarna nog heb ik de gelegenheid alvast wat te neuzen en te snuffelen in het exemplaar dat ik na afloop van de promotieplechtigheid heb mogen ontvangen. Een visueel mooie uitgave allereerst, met name door de vormgeving van de cover, een schilderij uit 1983 van Zeenalee Ayub, ‘Transformation’. En vooral een zeer boeiende studie. Ik loop er zo her en der en kris-kras doorheen, blijf hier en daar langer bij iets stil staan, en lees dan onder andere over de plaats van de Maagd Maria of van de Maaltijd des Heren in het leven van deze vrouwen, en hoe zij vanuit de hun aangereikte tradities daar ieder op een persoonlijke wijze mee omgaan.
Maar mijn interesse wordt toevallig ook gewekt over een beschrijving (pp 140-146) van de doop die in het Grieks-orthodoxe Maria-heiligdom in Saidnaya, op verschillende wijzen, wordt toegediend zowel aan christenen (van alle gezindten, ook protestanten!) als aan… moslims! In dat laatste geval weliswaar zonder communie en myronzalving en dus naar Orthodox inzicht niet het echte christelijke sacrament van de doop! Dit dopen van moslims is een oriëntaals gebruik waarover ik ook al eens eerder had gehoord: dat het bestond in Libanon en in het Osmaanse Constantinopel. En blijkbaar ook nu nog in ere wordt gehouden. Ik zie het nu pas goed uitgelegd door Rima Nasrallah en hier geplaatst tegen een bredere religieuze achtergrond: zo is het niet bedoeld als inlijving in de kerk van Christus – protestantse kindjes ontvangen daarna gewoon de doop in hun eigen kerk, maar heeft het feitelijk een andere betekenisvolle functie: een inlossing van een belofte, bijvoorbeeld door moslim-ouders, bij de geboorte van een (mannelijk) kind; een zegen over de boreling; een afweer tegen het kwaad.
’s Mensen werkelijkheid is verrassend; zijn – en in dit geval vooral haar – godsdienstige creativiteit zit vol boeiende wendingen, vaak aan officiële regels en vastgelegde grenzen voorbij. Dit proefschrift biedt voldoende stof over dergelijke geleefde oecumene en interreligieuze betrekkingen. En het moet dan ook, zoals – naar ik meen – de Nederlander professor Basilius Groen uit Graz (Oostenrijk) tijdens de academische zitting benadrukte, de aandacht en de wijde verspreiding krijgen die het verdient.
Rima Nasrallah
Moving and Mixing.The Fluid Liturgical Lives of Antiochian Orthodox and Maronite women Within the Protestant Churches in Lebanon
Z.p., 2015
ISBN/EAN 978-94-6108-913-7
Leo van Leijsen zal een bespreking wijden aan dr Nasrallah’s proefschrift in de volgende ‘Perspectief’ (juni 2015), het twee keer per jaar verschijnende digitale tijdschrift van de Katholieke Vereniging voor Oecumene, “forum voor theologische reflectie over diverse oecumenische thema’s”.
Foto’s (L. van Leijsen):
– Binnenkomst hoogleraren (in dit geval na de beraadslaging)
– Dr Rima Nasrallah tijdens haar verdediging.
– Vragen en complimenten vanuit het professorencollege.