Aan de Oude Velperweg in Arnhem staat sinds enkele jaren een oosterse kerk. Een na-oorlogs gebouw, waar vroeger de rooms-katholieke parochie van deze wijk kerkte. Nu heeft de Syrisch-katholieke kerk van Nederland er haar landelijke centrum. ‘Syrisch’ slaat hier op de ritus en de taal (Syrisch Aramees), niet uitsluitend op het land Syrië. Want de meerderheid van haar gelovigen in Nederland stamt uit Irak, met daarnaast een aanzienlijke groep uit Syrië. Het gaat om die christenen van het oude patriarchaat Antiochië, wier voorouders enkele eeuwen geleden de volledige kerkelijke gemeenschap met de Kerk van Rome herstelden. Met behoud van hun eerbiedwaardige Syrische traditie. Oosterse katholieken dus.
Het is zondag 29 november 2015. Veertien mensen van het ‘Bêt Drâshâ – Oosters christelijk Leerhuis’ brengen o.l.v. Aline Verbaas en Leo van Leijsen een bezoek aan de kerkdienst van deze Syrisch-katholieke kerk van de H. Johannes de Apostel in Arnhem. Voorganger is mgr. Noël Alcastoma, een zeer beminnelijke pastoor, die je met ‘aboena’ mag aanspreken.
Ingetogen vrolijkheid
Alles in de voormalige Willibrordus-kerk straalt een soort ingetogen vrolijkheid uit. Niet te geloven, als je bedenkt hoe het er vandaag de dag in Syrië aan toe gaat. Er wordt niets verborgen voor onze toch wel kritische westerse ogen en na afloop mag je ook alles vragen. De sfeer in de kerk is ontspannen, licht, van tijd tot tijd voor onze westerse oren zelfs luidruchtig en vrolijk: met dansbewegingen, handengeklap en gerinkel van bellen. De liturgische taal: het Aramees, afgewisseld met Arabisch, is voor ons natuurlijk een enorme hindernis die genomen moet worden. Maar gelukkig is ons een soort handleiding in het Nederlands bij de dienst ter beschikking gesteld.
De liturgie begint met een Plechtige Intrede door een grote groep bedienaren: jong en oud, meisjes en jongens in witachtige en blauwe lange rokken, ieder zich erg bewust van de grote eer die hem of haar ten deel valt om zich rond het altaar te mogen ophouden. De priester, met zijn gezicht naar de gelovigen gericht, blijft daar rond het altaar toch altijd het centrale punt, rondom wie alles te doen is. Met heel veel wierook! En onder het gezang van een koor – voornamelijk uit dames samengesteld -, van een prachtig zingende subdiaken en ook nog van een vrij hoog zingende lector. Ook de gelovigen nemen duidelijk deel aan de zang en het gebed.
Prachtig om te zien hoe de gelovigen in de kerk zich bij alles betrokken voelen. Ik voel nog de vele warme handen rond de mijne gevouwen bij de vredeswens. Ik zie en hoor tijdens een lied het samen klappen in de handen; handen waaromheen soms ook nog een rozenkrans is gedrapeerd.
De kerk en het altaar – alles heel licht. Boven het altaar hangt aan stalen koorden een soort luchter in de vorm van een ring. Op de altaartafel met wit altaarkleed bedekt, staat de kelk klaar met een kelkdoekje erop, met twee brandende kaarsen ernaast. Aan weerskanten van het altaar nog twee grote brandende kaarsen, een standaard met het Evangelie-boek erop en ook nog, op een standaard, een groot kruis. Verder is er achter in de altaarruimte een goede geluidinstallatie, met speciaal iemand die deze bedient, de dirigent van het koortje. Zo kon er ook nog muziek via de geluidsinstallatie ten gehore gebracht worden.
Evangelie
Deze Syrisch-katholieke kerk heeft haar oorsprong al in de eerste eeuw na Christus in het gebied dat Syrië heette. In feite vond daar dus de eerste missionering van christenen buiten Palestina plaats, waar ook de oude landstaal, het Aramees, nog gesproken werd. De twee genoemde talen die tijdens de liturgie gesproken worden: naast het Aramees ook het Arabisch, zijn voor ons natuurlijk een enorm struikelbrok. Dit wordt gelukkig door Leo van Leijsen opgevangen. Hij leest ons aan het begin van de dienst een stukje commentaar van Efrem de Syriër (306-373) voor op het evangelie van deze zondag (Derde Zondag van de Syrische zesweekse ‘Advent’). Efrem vertelt hoe de Visitatie van Maria aan haar nicht Elisabeth en het erop volgende Magnificat van Maria (Luk 1: 39-56) moet worden opgevat: Maria was als het ware opgeklommen naar haar nicht Elisabeth. En het kind van Elisabeth, die zwanger was van Johannes de Doper, sprong op in haar schoot, omdat de meest Gezegende aller vrouwen, de toekomstige moeder van Jezus, de beloofde lang verwachte Verlosser der mensheid, bij haar op bezoek was gekomen! Het had omgekeerd moeten zijn, Elisabeth had willen afdalen naar Maria: ‘Waar heb ik het aan te danken dat de moeder van mijn Heer naar mij toe komt?’ Maria antwoordt daarop vervolgens Elisabeth met het ‘Magnificat’: “Mijn ziel prijst hoog de Heer…” Precies hetzelfde overkwam ook later Johannes, de zoon van Zacharias en Elisabeth, toen Jezus, aan het begin van Zijn openbare leven afdaalde naar de Jordaan en zich door zijn neef Johannes liet dopen: ‘Ik zou door U gedoopt moeten worden, en Ú komt naar mij?’.
Hetzelfde Evangelie van Lukas over Maria’s bezoek aan Elisabeth wordt even later door de priester gelezen en ook zijn preek, die daarop volgt, gaat daarover.
“Bevrijd van dagelijkse zorgen”
Via het boekje dat ons uitgereikt is, kunnen we toch ook enigszins het verloop van de dienst volgen: na de Liturgie van het Woord, met haar driemaal-heilig (trisagion), het Kyrie eleison, de Epistellezing en het Evangelie, is er een Boetegebed, waarbij iedereen ging staan. Dan volgt – net voor de Geloofsbelijdenis – de als heel belangrijk ervaren Vredesgroet, waarbij iedereen zich letterlijk de handen laat omvatten. Dit hadden we ook van te voren even met elkaar geoefend en werd ook duidelijk heel erg gewaardeerd. De Instellingswoorden, het Onze Vader en de Communie waren ook voor iedereen herkenbaar. Praktisch iedereen ging ter communie. Hierna krijgt Leo nog even het woord namens het Leerhuis. Op het eind is er een plechtige zegen door de priester. En dan wordt onder luid gezang de kerk door priester, koor en misdienaars, groot en klein, verlaten – richting sacristie.
De hele dienst is gepaard gegaan met heel veel gezang door koor, priester, gelovigen, cantor, belgerinkel en daarbij ook nog met gezang via een geluidsinstallatie. Kortom alles heeft ertoe bijgedragen je even bevrijd te voelen van je dagelijkse zorgen en opgenomen te worden in hemelse sferen. Voor mij is het een mengsel van een rooms-katholieke Heilige Misviering en een Byzantijnse Liturgie, waarbij weinig geknield wordt en het ook nooit doodstil is. Fijn om dit te mogen en kunnen meemaken!
Samenzijn voortgezet
Na de dienst worden we uitgenodigd voor de koffie. Ook dat is een feest met koek en gebak, maar tevens ‘een samen bijeenzijn’ door het gesprek dat we met elkaar hebben over alles wat een verblijf in den vreemde met zich mee kan brengen. De parochianen zijn duidelijk blij elkaar te kunnen zien: jong en oud, mannen en vrouwen door elkaar. Er waren zelfs kinderwagens met baby’s. Wíj hebben onder andere het genoegen een heel indringend gesprek te mogen voeren met een in Arnhem wonende Syrisch-katholieke arts, zijn zus die ook arts is (beiden links op foto hiernaast) en hun moeder – allen afkomstig uit Irak. Zij voelen zich inmiddels wel een beetje thuis in Nederland, maar zouden toch liever in Irak zijn gebleven! Dat was onmogelijk: ze zouden daar allang vermoord zijn, zoals zovelen van hun christelijke dorpsgenoten al overkomen was…
Geste van dank
Leo en Aline bieden op het einde als dank aan aboena Noël Alcastoma een prachtige waskaars aan, waarop Onze Lieve Vrouw van Den Bosch staat afgebeeld – ons ‘Bêt Drâshâ – Oosters christelijk Leerhuis’ is tenslotte in deze stad gevestigd. Het is inmiddels al ruim na het middaguur geworden, maar gezelligheid kent nu eenmaal geen tijd!
Netty Dankloff-Aka
Netty Dankloff-Aka is verbonden aan de Byzantijns-katholieke geloofsgemeenschap ‘Groezinskaja’ te Eindhoven en nam in het najaar van 2015 deel aan het Bêt Drâshâ-Ooster christelijk Leerhuis in ‘s-Hertogenbosch. Met haar man Frank Dankloff, die de foto’s en de video maakte, nam ze deel aan het bezoek aan de Syrisch-katholieke parochie in Arnhem.
Foto’s (F. Dankloff):
– Dameskoor en links evangelieboek.
– Processie met het Evangelie rondom het altaar.
– De priester zegent de geloofsgemeenschap met de geconsacreerde Gaven van Brood en Wijn. De subdiaken bewierookt de gaven. Rondom de misdienaars en misdienettes. Links achter de lector en de koordirigent.
– In gesprek bij de koffie na de eucharistieviering.
– Pastoor Noël Alcostoma (r.) toont de kaars die hem door mevr. Aline Verbaas (l.), lid van het Bêt Drâshâ-team, namens het Leerhuis voor de parochie is overhandigd.
Bêt Drâshâ geschiedt in een samenwerking van
de Katholieke Vereniging voor Oecumene en de Protestantse Gemeente Den Bosch.
Het wordt financieel gesteund door
Kerk en Wereld en door het PIN-fonds van de KNR.