Kan de herdenking van het begin van de Reformatie in 2017 een beslissende aanzet geven tot het overwinnen van het oude conflict tussen Rome en Reformatie en het herstel van de eenheid van de Kerk in het Westen? Volgens de protestantse theologe, Martie Dieperink, die zich al vele jaren in woord en geschrift inzet voor eenheid en verzoening tussen katholieken en protestanten, liggen hier kansen. En meer dan dat. Het herstel van de eenheid noemt zij de Reformatie van vandaag.
In de beknopte studie ‘Luther en Rome, een oecumenische visie op het conflict Rome-Reformatie’ legt Dieperink op heldere en toegankelijke wijze uit hoe het conflict ontstaan is, wat het behelsde en hoe het escaleerde. Het is nauw verbonden met de persoon van Maarten Luther. Zijn theologische opvatting over de wijze waarop een mens gered en gerechtvaardigd wordt (door het geloof alleen), resultaat van zijn eigen zoektocht naar een genadige God, spelen daar zeker een rol in. Luther introduceerde een nieuwe wijze van geloven waarbij de mens geheel afhankelijk is van Gods genade en er vanuit de mens geen weg is naar God. Maar zijn karakter, buitengemeen scherpe pen en conflictdenken hebben er ook veel aan bijgedragen. Na het mislukken van pogingen om de zaak op te lossen in gesprekken – waarin Luther gesommeerd werd te herroepen –, en zijn definitieve veroordeling door zowel paus als keizer in 1521, is de zaak Luther geheel geradicaliseerd. Voor Luther, diep gekrenkt, had Rome helemaal afgedaan. Hij richt zich vanaf dat moment daarbij op het opbouwen van een reformatorische kerk, die hij ziet als het herstel van de vroege kerk, én op het vernietigen van de kerk van Rome, voor hem het rijk van de antichrist.
Erasmus
Dieperink onthoudt zich van een oordeel over de vraag bij wie de schuld voor het conflict ligt. Met een beroep op Erasmus stelt ze dat van beide kanten fouten gemaakt zijn. Als er met meer wijsheid en prudentie zou zijn opgetreden, zou een veroordeling van de theologische opvattingen van Luther inzake de rechtvaardiging door het geloof voorkomen hebben kunnen worden. Dieperink laat in haar studie zien dat de lutherse en katholieke opvatting over de rechtvaardiging door het geloof elkaar niet hoeven uit te sluiten. Maar als de misverstanden zich opstapelen en de verhoudingen tussen geestelijke en politieke leiders grondig verstoord raken, gaat het helemaal mis in de geschiedenis. Niet ten onrechte wijst Dieperink er op dat de Reformatie gepaard is gegaan met veel strijd en bloedige oorlogen. Europa komt pas in 1648 met de Vrede van Westfalen weer tot rust.
Christusfeest
Hoe dan is eenheid vandaag mogelijk? Dieperink stelt haar hoop op de oecumenische toenadering die langs de weg van de dialoog in de afgelopen vijftig jaar al tot stand is gebracht. De gemeenschappelijke verklaring over de rechtvaardigingsleer uit 1999 was al een belangrijke mijlpaal op de weg naar het herstel van de eenheid van Kerk. Dankzij die overeenstemming is belangrijke grond van kerkscheiding overwonnen. Ook verschaft deze de basis voor een gezamenlijke oecumenische herdenking van de Reformatie in 2017 waarin vooral het gemeenschappelijk geloof in Jezus Christus centraal moet staan. Het herdenkingsjaar 2017 moet allereerst een Christusfeest worden. Het is aan de kerkleiders, zegt Dieperink, om de gestalte van de eenwording nader uit te werken. Maar zij hoopt wel dat de reformatorische kerken stappen in de richting van het herstel van de eenheid zullen zetten. Dat is ook voor henzelf van groot belang. Aan het slot van haar boek citeert ze met instemming het artikel ‘Reformatie van de Reformatie’ van Friedrich Heiler. Hierin betoogt hij dat de reformatorische kerken voor een transformatie staan, ‘die slechts gestalte kan krijgen door zich te richten op de gehele, de universele, de oecumenische, de waarachtig katholieke kerk.’