In het kader van 500 jaar Reformatie (gelinkt aan Luthers thesen-aanslag 31 oktober 1517) onderzocht Dr. Wulfert de Greef -emeritus predikant PKN- wat de reformatie betekent heeft voor de relatie tussen Christenen en Joden. De conclusie is helder en te lezen op bladzijde 141: “…dat de Reformatie ondanks alle aandacht voor het Oude Testament niet tot verbetering heeft geleid van de relatie van de christenen met de Joden. Omdat Joden in het algemeen gesproken Jezus niet als de Christus erkennen, is dat ook in de tijd van de reformatie bepalend geweest voor de relatie van de christenen met de Joden.”
Men kan denken, dat was het dan. Jammer! Dat moge dan gelden voor de conclusie maar niet voor het onderzoek dat zijn neerslag vindt in de drie hoofdstukken waar dit citaat mee afsluit. De auteur heeft een groot deel van zijn leven aan deze materie gewijd, erover gepubliceerd en brengt hier alle lijnen bijeen.
Bronnenonderzoek
In het eerste hoofdstuk wordt beschreven hoe onder invloed van het humanisme wordt terug gegaan naar de bronnen en naar de grondtekst en oorspronkelijke taal. Hebreeuws voor het Oude Testament en voor het Nieuwe Testament, Grieks. Hoe aan boeken te komen en de talen te leren. Niet alleen de reformatoren vonden kennis en beheersing van Hebreeuws, Grieks en Latijn belangrijk. Voor de kennis van het Hebreeuws werd gebruikt gemaakt van Joodse leermeesters -al dan niet christen geworden- en van de Joodse geschriften en Oud-testamentische boeken. Vervolgens wordt dit verduidelijkt door de opkomst van de Reformatie in Wittenberg, Zürich, Straatsburg, Bazel en Génève te beschrijven. Opvallend hierbij is het gezag van de Septuaginta. Voor de duiding van de Hebreeuwse tekst geniet zij de voorkeur boven de Vulgata.
Christus centraal
Welke betekenis het Oude Testament voor de reformatoren had komt in hoofdstuk twee aan de orde. Hierbij gaat het vooral om de verhouding tot het Nieuwe Testament. Centraal staat Christus en het Oude Testament is het voorspel op het Evangelie. Voor Luther en Melanchton is het Oude Testament vooral de Wet die vervangen is door het Evangelie. Zwingli, Bullinger, Bucer, Capito en Calvijn zien Oude – en Nieuwe Testament als het tweeluik van het Verbond van God met de mensen en de daarmee verbonden belofte van heil.
Deze visies hebben ook hun invloed op de omgang met de Joodse mensen in de tijd van de reformatie. Dit is beschreven in hoofdstuk drie. Toch geldt voor alle reformatoren dat God zijn belofte trouw blijft jegens de nakomelingen van Abraham. Maar omdat het Jodendom Jezus van Nazareth niet als Messias erkent snijdt het zich van Gods belofte af. De auteur laat zien wat dit voor Luther betekende en welke invloed dit had. Vervolgens passeren: Reghius, Zwingli, Bullinger, Bucer, Capito en Calvijn.
Lessen uit de geschiedenis
Historie is om van te leren. Daarom wordt in een vierde en laatste hoofdstuk gekeken hoe de relatie tussen christenen en Joden 500 jaar na de reformatie is. Dr. De Greef benadert dit vanuit de ontwikkelingen sinds W.O. II vooral binnen de Hervormde Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland, al zijn er ook verwijzingen naar andere kerkgenootschappen. Moedig, want het blijft, zeker op institutioneel en internationaal niveau, complex. De belofte van het Koninkrijk Gods, ons nabijgekomen in Jezus Christus, zal zijn vervulling niet krijgen buiten het volk van Israël om, aldus de auteur.
In 177 bladzijden, die zich prettig laten lezen, leert men veel. Hieraan toegevoegd zijn registers van Bijbelteksten en van namen. Voorts is er een uitgebreide literatuurlijst. Hoofdstuk vier zal voor velen ook een discussiestuk zijn. Het laatste woord is -zeker ook van Joodse zijde- hierover nog niet gezegd.