In het ‘Woord Vooraf’ van het boek ‘Als God renoveert’ van Father James Mallon verklaart Mgr. Gerard de Korte de ondertitel: “Als we alleen op de winkel passen, is het onvermijdelijk dat onze parochies verder zullen krimpen, maar onze pastorale teams en alle andere gelovigen zijn tot meer geroepen dan het behoud van de status quo.”
Ik schrijf deze recensie voor een oecumenische website, en schrijf dan ook met een oecumenische insteek. Dit boek over kerkopbouw is niet geschreven met het oog op de oecumene. Echter, omdat oecumene een integraal deel uitmaakt van de katholieke leer, maakt het ook een wezenlijk onderdeel van dit boek uit.
Eucharistie en Alpha
Hoewel ‘Als God renoveert’ een sterke theologische basis biedt, is het een praktijkboek, net als het boek Rebuilt (Recensie zie hier): het wil toegepast worden in onze kerkopbouw en biedt daarvoor een stappenplan.
En net als in het boek Rebuilt gaat de focus naar een renovering van de zondag: de eucharistie serieus nemen, gastvrijheid, aansprekende muziek. Ook Mallon geeft voorrang aan diverse vormen van lofzang, want juist daarin gaat het om een persoonlijke relatie met God.
De behandeling van de eucharistie leidt als vanzelf naar aandacht voor de verdere kerkopbouw. Voor Mallon is Alpha de motor van de verandering, omdat in deze cursussen de persoonlijke ontmoeting met God werkelijk gestalte kan krijgen. In deze cursus leren nieuwkomers om werkelijk op de H. Geest te vertrouwen: “Ik verzeker jullie: Wie in mij gelooft, zal de daden die ik verricht ook zelf verrichten; ja nog grotere zal hij verrichten, want zelf ga ik naar de Vader… (Joh. 14,12).
Wat hem betreft is de Alpha-cursus, ontwikkeld in de Anglicaanse Kerk, ook een passend hulpmiddel voor katholieke parochies. In zijn pleidooi voor Alpha verwijst hij naar de paragraaf over de oecumenische dialoog in Evangelii Gaudium van Paus Franciscus (nr 246), waarin staat dat de eenheid van de kerk niet alleen een gebod van Christus is, maar ook onontbeerlijk.
Een nieuwe evangelisatie
In ‘Als God renoveert’ zijn Kerk en Heilige Geest nauw met elkaar verbonden, precies zoals in het Credo. Dat niet de Kerk van Christus een missie heeft, maar dat de missie van Christus een Kerk heeft, wordt zowel aan het begin (blz. 21) als aan het slot (blz. 316) betoogd. Mallon volgt hierin de laatste pausen die missie en ‘nieuwe evangelisatie’ uitdrukkelijk op de agenda hebben gezet. Een prioriteit die we ook in de oecumenische dialogen steeds uitdrukkelijker gethematiseerd zien.
Het woord ‘apostolisch’ uit de geloofsbelijdenis, zegt de schrijver, verwijst niet enkel naar de apostolische opvolging, maar ook naar het missionaire karakter van de Kerk. Het boek loopt uitspraken van de laatste drie Pausen langs, alsof je het ‘Compendium voor de nieuwe evangelisatie’ leest. Een interessante bron waarnaar Mallon verwijst, is het Latijnsamerikaanse aparecida-document (2007), waaraan de huidige Paus Franciscus een belangrijke bijdrage heeft geleverd.
Genade en vrije wil
Het boek geeft een hoofdstuk over de ontmoedigende werkelijkheid van veel parochies, gevolgd door een hoofdstuk ‘De rommel opruimen’. Prikkelend daarin is de passage met oplossingen die worden afgewezen. Mallon gaat nader in op begrippen zoals functionalisme, klerikalisme en pelagianisme. Wat uitloopt op een behandeling van de begrippen ‘genade’ en ‘vrije wil’. Met een lofzang op Trente laat hij zien dat een goed begrip van dit zestiende eeuwse twistpunt van vitaal belang is voor een goed zicht op kerkopbouw. Interessant, omdat in oecumenische dialogen de vraag wel gesteld wordt of deze zestiende eeuwse twistpunten nog relevant zijn voor de kerk van vandaag.
Stevige kritiek levert Mallon ook op het Jansenisme, maar zijn kritiek lijkt minder op buitenstaanders (zoals Oudkatholieken) gericht, maar allereerst op een verkeerd begrip van de kerkelijke leer in de eigen Rooms Katholieke gelederen.
Bereid om te leren van andere kerken
Verwijzend naar het Concilie van Trente en de contra-reformatie gaat de schrijver in op de werkzaamheid van de sacramenten. Mallon wijt aan de contrareformatie een overaccentuering van de aandacht voor de geldigheid en de objectieve werkzaamheid van sacramenten. Zijn kritiek heeft een pastorale basis. Want zeker zo belangrijk als de formele eisen die aan de geldigheid gesteld worden, is de eigen keus van de gelovige en de doorwerking van het sacrament in zijn leven.
Ook hier laat Mallon duidelijk de samenhang zien tussen een goed verstaan van de leer en de voorbereiding op de verschillende sacramenten. Nergens lijkt hij de leer van de R.K. Kerk los te laten, maar tegelijkertijd is hij bereid om te leren van ervaringen die in andere kerken zijn opgedaan.
In het slothoofdstuk laat Mallon zien hoezeer de visie en theologische basis van het boek is beïnvloed door ontwikkelingen in Anglicaanse, Presbyteriaanse en Evangelische kerken. Zo is ook de kritiek op de diocesane structuur van de R.-K. Kerk fors, maar niet fundamenteel. Hij herkent zich in vergelijkbare kritische woorden van Paus Franciscus in Evangelii Gaudium: “Ik droom van een missionaire keuze die in staat is alles te veranderen, opdat de gewoonten, de stijlen, de tijdschema’s, de taal en iedere kerkelijke structuur kanalen worden die meer dan voor de bescherming van zichzelf, geschikt zijn voor de evangelisatie van de huidige wereld.” (nr. 27)
Fr. James Mallon, Als God renoveert, de parochie van onderhoud naar bloei, Adveniat, Baarn en Halewijn, Antwerpen 2019, 9789492093776, 350 pagina’s, € 25,–