De eucharistieviering in de Syrisch-orthodoxe Kerk heet Qurobo. Dat is Syrisch voor ‘aanbieding’, ‘offergave’. Hoe verloopt deze dienst?
Bij dit stukje over de Qurobo baseer ik mij, behalve op mijn persoonlijke ervaring van meevieren, op ‘De Syrisch Orthodoxe Eucharistieviering. Inleiding door de vertaler, malfono Kees den Biesen.’ Dat is de inleiding op de vertaling van de Syrisch-orthodoxe eucharistie ‘Hemels Brood en Geestelijke Drank. Orde van de viering van de goddelijke Qurobo volgens de traditie van de Syrisch Orthodoxe Kerk van Antiochië’, Bar Ebroyo Press, Glane-Losser 2017, pp 7-31). Ook citeer ik uit de vertaling zelf.
Structuur van de Qurobo
Jaren geleden zat ik tijdens een Syrisch-orthodoxe eucharistieviering met enkele andere gasten in de altaarruimte van een
Syrisch-orthodoxe kerk in Duitsland. Naast mij zat een evangelische predikant uit de desbetreffende plaats die het liturgische gebeuren voor zijn neus zag plaatsvinden, maar mij met een vluchtige opmerking bekende dat het hem volledig vreemd overkwam. Ik denk dat als die Duitse dominee de grote structuur van de Syrisch-orthodoxe eucharistieviering had gekend, hij er dan meer van begrepen zou hebben. Een Syrisch-orthodoxe eucharistie heeft namelijk twee belangrijke hoofddelen en lijkt in deze op een westerse viering van de Maaltijd des Heren, of dit nu een rooms-katholieke of een protestantse viering is, die beide een Dienst van het Woord een daarna de Dienst van de Tafel kennen. Zo ook de Qurobo, al heten die delen daar anders. Immers de Qurobo heeft een deel met o.a. de opening van de dienst en lezingen uit de Bijbel én een volgend deel met het eucharistisch gebed. Dat laatste heet in de Syrisch-orthodoxe traditie anafora. De Syrisch-orthodoxe Kerk bezigt 12 verschillende anafora’s, waarvan de Anafora van Mor Jakob, de broeder des Heren, de bekendste is. Deze twee hoofddelen van de Qurobo worden voorafgegaan door de zogeheten ‘Voorbereiding van de Qurobo’, waaronder het klaarmaken van altaar, brood en wijn door de voorgaande priester en diens zich bekleden met de liturgische gewaden. De voorbereiding wordt afgesloten met de bewieroking van het altaar en van de gaven van brood en wijn.
Elke Qurobo vindt plaats in een soort samenspel van voorgaande priester, (hypo)diakens en een koor.
Eerste deel: Opening van de Qurobo
Nu volgt het eerste deel van de Qurobo, dat de ‘Opening van de Qurobo’ heet, beginnend met een hymne en met de rondgang van het altaar en bewieroking. Zo’n bewieroking gebeurt heel plechtig. Deze ‘Opening van de Qurobo’ heeft als belangrijke elementen het Qadišat Aloho en twee Bijbellezingen. Het Qadišat Aloho is het beroemde gebed van het driemaal heilig: ‘Heilig bent u, God; heilig bent u, Machtige; heilig bent u, Onsterfelijke. U die voor ons gekruisigd bent, ontferm u over ons.’ Dit wordt door alle aanwezigen meegezongen.
Dan volgen de Bijbellezingen, alle twee uit het Nieuwe Testament. Dat is in de eerste plaats een lezing uit de Brieven of uit de Handelingen van de Apostelen. De tweede lezing is het Evangelie. In een westerse liturgie volgt na de Bijbellezingen de preek, een uitleg van de heilige Schrift die zojuist is voorgelezen. Dat is een logische plek; op die plek in de liturgie staat de preek nog in sommige liturgische boeken van de Syrisch-orthodoxe Kerk, maar de huidige praktijk is dat de preek tegen het einde van de viering gehouden wordt. Wellicht is dit ooit ontstaan omdat een belangrijk deel van de mensen pas later in de dienst komt en dat zoveel mogelijk mensen dan in elk geval de preek tegen het einde meekrijgen. Dit eerste deel van de Qurobo wordt afgesloten met de geloofsbelijdenis. Dat is dezelfde geloofsbelijdenis die ook in westerse vieringen wordt gebeden, de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel.
Tweede deel: de Anafora
Hierna begint het tweede gedeelte, de eigenlijke Anafora ofwel het Eucharistisch gebed. Dit tweede gedeelte opent met het doorgeven aan elkaar van de vredeswens: ‘De vrede van onze Heer en onze God.’ De ontvanger antwoordt daarop met: ‘Moge hij (= de vrede) met ons zijn en onder ons.’ Na weer enkele gebeden vindt de oproep aan de gelovigen plaats om hun geest en hart te verheffen. Kort hierna volgt het ‘heilig, heilig, heilig’ van de engelen: ‘Heilig, heilig, heilig is de Heer, de machtige God, Hij van wiens heerlijkheid hemel en aarde vol zijn; hosanna in den hoge! Gezegend Hij die kwam en komen zal in de naam van de Heer: lof in den hoge!
Dit is hetzelfde lied als het Sanctus in de westerse katholieke liturgie.
Na het ‘heilig, heilig, heilig’ zet de gedachtenis van het goddelijk heilsplan in. Hier wordt in kort bestek de heilsgeschiedenis verhaald die uitloopt op Jezus Christus, die kort voor zijn dood het Laatste Avondmaal hield met zijn leerlingen. De instellingswoorden worden uitgesproken door de priester: ‘Dit is mijn Lichaam…’, ‘Dit is mijn Bloed…’, en: ‘Doet dit tot mijn gedachtenis…’. De priester bidt het Eucharistisch gebed verder.
Aanroeping van de Geest (epiclese)
Al vrij snel volgt de aanroeping (epiclese) en overschaduwing van de Heilige Geest. Nadat de priester wierook heeft opgelegd roept de diaken die het wierookvat draagt:
‘Hoe ontzagwekkend is dit uur en hoe schrikwekkend dit moment, geliefde broeders en zusters, waarop de Heilige Geest zich opmaakt om af te dalen uit de verheven hoogten van de hemel en te zweven en te rusten boven deze Eucharistie die hier klaarligt, en haar te heiligen.
Weest stil en vol ontzag, terwijl u staat te bidden. Bidt: vrede zij met ons en eendracht onder ons allen.’
Ondertussen maakt de priester met zijn handen een golvende beweging (symbool van het zweven van de Heilige Geest) over de heilige Gaven van Brood en Wijn en bidt hij het stille gebed om de Geest: ‘Zend over deze offergaven uw Heilige Geest’ en dan met luide stem drie keer ‘Geef mij antwoord, Heer’ en daarna ‘Heb medelijden, Goede, en ontferm u over ons’, waarop de gelovigen driemaal ‘Heer, ontferm u’ zeggen. En terwijl de priester eerst over het brood zijn rechterhand beweegt bidt hij hardop het gebed: ‘zodat de Heilige Geest, terwijl Hij neerdaalt, dit brood maakt tot het levendmakend Lichaam, het verlossend Lichaam, het Lichaam van Christus onze God’, en terwijl hij zijn rechterhand beweegt over de kelk, bidt hij verder ‘en deze kelk maakt tot het Bloed van het nieuwe Verbond’,
Voorbeden en Gebed des Heren
Hierna worden de verschillende voorbeden gebeden: de gedachtenis van de levende vaders, van de gelovige broeders en zusters, van de gelovige koningen, van de Moeder Gods en van de heiligen, van de heilige vaders en leraren van de Kerk, eindigend met de gedachtenis van de gelovige overledenen.
Hierna klinkt het plechtige, door allen gezongen Onze Vader.
Communie
De priester bidt nog enkele gebeden over het gelovige volk. Dan vindt de communie van de priester en de overige geestelijkheid plaats. In de communiegebeden wordt onderstreept dat ‘mijn schulden worden kwijtgescholden en mijn zonden vergeven’. Dit gebeurt ook als de priester zich kort daarna naar de gelovigen wendt met de pateen met het Lichaam van Christus en de kelk met Bloed van Christus: ‘Moge van uw vergiffenis schenkend altaar vergiffenis neerdalen over uw dienaars’. Dan vindt de communie van de gelovigen plaats. Het merendeel van de aanwezigen communiceert. Na het uitreiken van de communie zet de priester de pateen en de kelk weer op het altaar en zingen de gelovigen en diakens samen een afsluitende lofzang.
Dankgebed, slotzegen en wegzending
Ter afsluiting van de voorafgaande lange serie handelingen bidt de priester een dankgebed tot God de Vader: ‘Wij danken u, Heer, voor uw groot erbarmen, waardoor u ons waardig heeft gemaakt om deel te hebben aan uw hemelse tafel.’ Iets later vindt dan de slotzegen plaats. Met een plechtige drievoudige zegen vertrouwt de priester allen toe aan Gods genade en zendt ze weg ‘in vrede, vol vreugde en blijdschap.’
Een Syrisch-orthodoxe Qurobo is een zeer bewegelijk en dynamisch gebeuren, zeer kleurrijk ook, al is het maar vanwege de verschillende kleurige gewaden die de voorganger en de andere geestelijken dragen. Het is een ‘spel’ van symbolische handelingen, zoals bij voorbeeld het openen en sluiten van de voorhang die het altaar aan de rest van de kerk onttrekt, maar ook van kleinere symbolische handelingen. Dat alles tezamen met de talrijke verschillende gebeden en het intense mee-beleven door de gelovigen vormt een stroom die de deelnemers aan de Qurobo a.h.w. voortstuwt naar het hoogtepunt van de dienst: het eucharistische mysterie met haar instellingswoorden, aanroeping van de Heilige Geest en de communie zelf, dit alles met grote plechtigheid en aandacht in een gewijde sfeer voltrokken.
Foto’s (L. van Leijsen)
– Blik op de altaarruimte in een Syrisch-orthodoxe kloosterkerk in Zuidoost-Turkije.
– Qurobo in een Syrisch-orthodox klooster net buiten Midyat, Zuidoost-Turkije.
– idem.