6 mei 2012 – Russisch-Orthodox: Een traditie in omvorming

Een traditie in omvorming

Bij de voorbereiding van het materiaal voor deze Zondag voor de Oosterse Kerken hebben we ons laten leiden door de icoon van de Transfiguratie. Deze icoon verbeeldt de omvorming tot een nieuw leven dat ons beloofd is. De Russische Orthodoxie heeft een traditie in omvorming.

‘Russisch-Orthodox. Een traditie in omvorming’ is het motto van de Zondag voor de Oosterse Kerken op 6 mei 2012. Het bergt enkele betekenissen in zich. Wat is ‘Russisch-Orthodox’ en wat ‘omvorming’?

Met ‘Russisch-Orthodox’ wordt allereerst het patriarchaat Moskou bedoeld. Dat heeft gezag over de Orthodoxe Kerk in Rusland, maar traditiegetrouw ook over die in landen van de vroegere Sovjet-Unie. Verder vallen vele parochies in de westerse emigratie eronder, in Nederland o.a. in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Nijmegen. Daarnaast zijn er Orthodoxe Kerken die uit de Kerk van Rusland zijn voortgekomen, maar niet meer onder haar gezag vallen. Naast enkele ‘behoudende’ Orthodoxe emigrantenkerken, betreft het hier in Nederland vooral het Russisch-Orthodox Aartsbisdom van Parijs, dat valt onder het Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel. Het heeft parochies in Breda, Deventer en Sint-Hubert.

 Een traditie in omvorming: transfiguratie

De subtitel ‘Een traditie in omvorming’ van ons motto heeft een dubbele betekenis. We beginnen met de voornaamste. Omvorming is dan een transformatie op een diep niveau van het menselijke leven: geestelijke omvorming. Geestelijk is hier niet bedoeld als iets aparts ten opzichte van het lichamelijke, maar als ‘omgevormd door de heilige Geest’. Die ‘geestelijke’ omvorming betreft de héle mens, dus ook in zijn lichamelijkheid. We zien dat heel goed terug in de evangelieverhalen van Jezus’ Gedaanteverandering op de berg (de nabijbelse traditie noemt die berg ‘de Tabor’). Jezus’ gedaante wordt – met name in zijn lichaam – op een lichtende wijze veranderd, ten overstaan van drie apostelen. In de bijbel wordt Jezus zelf getransfigureerd. In de latere Griekse traditie, en daarmee ook die van Rusland, wordt het Transfiguratieverhaal zo uitgelegd dat het eigenlijk de leerlingen zijn die worden omgevormd.  Christenen zijn in navolging van de apostelen geroepen tot een zelfde ‘transfiguratie’, tot omvorming van hun hele leven in Gods licht. In de Orthodoxe Kerk, ook in die van Rusland, heeft de roeping van de transfiguratie van de mens altijd een belangrijke rol gespeeld. Dat is de eerste betekenis van  ‘Een traditie in omvorming’.

Deze traditie baseert zich op het adagium van enkele Griekse kerkvaders: ‘God is mens geworden, opdat de mens goddelijk moge worden’. Deze ‘vergoddelijking’ roept wel eens misverstanden op, alsof zo aan de mens op onrechtmatige wijze een goddelijke status wordt toegekend. Zo’n aanmatiging is de kern van het zondevalverhaal in Genesis. Maar de ‘vergoddelijking’ uit de Orthodoxe traditie gaat niet over de mens die zelf god wil zijn en de ware God van de troon wil stoten. Ze gaat over God die deze mens ondanks zijn afgekeerdheid van God (Adams zonde) op Zíjn eigen wijze toch het goddelijke leven aanbiedt. Op dat aanbod moet je, vrij vertaald, als mens wél ingaan. Daarop zijn de grote stromingen van het Jezusgebed gebaseerd. In het voortdurende gebed tot Jezus wordt men omgevormd in het Taborlicht. De grote theologische beslissingen zijn voor Rusland genomen binnen de Orthodoxe Kerk van Byzantium, ook als het over het Jezusgebed gaat (14^e e.). Maar de Russische Orthodoxie heeft in haar eigen traditie die theologische beslissingen vruchtbaar gemaakt in een doorleefde spiritualiteit van Transfiguratie en Jezusgebed. De beweging van het Jezusgebed nam er een hoge vlucht. Dit kwam ook door de Dobrotoljoebië, de Slavische versie van de Philokalie, de beroemde Griekse bloemlezing van spirituele auteurs van het christelijk Oosten.

Transfiguratie slaat niet alleen op de omvorming van de individuele mens. Ze betreft héél de kosmos die naar goed bijbels begrip (zie brieven van Paulus) mag delen in de verlossing. Deze ‘vergoddelijking’ van heel de schepping is vooral uitgewerkt door Maximus Confessor, die als Griekse kerkvader natuurlijk ook in de Russische Orthodoxie gelezen werd. De vergoddelijking is pas voltooid op het einde der tijden, maar wordt ook nu al gedeeltelijk gerealiseerd. Dat heeft ook consequenties richting de eigen samenleving. Is het toevallig dat het dialoogproject van vader Georgij Kotsjetkov de Broederschap van de Transfiguratie heet? Een Russische touch wat betreft de vergoddelijking van de hele kosmos vinden we misschien terug in Dostojevski’s ‘De broers Karamazov’. Daar houdt de starets Zosima een lofrede op de schepping die doet denken aan het diepe mededogen van Izaak de Syriër voor heel de schepping. Het lijkt niet toevallig dat Izaak de Syriër, die leefde in de 8e eeuw in Irak, een auteur is in de Dobrotoljoebië en ontzettend populair in spirituele milieus van orthodox Rusland.

Een traditie in omvorming: kerken in een veranderingsproces

De kerken van de Russisch-Orthodoxe traditie zijn ook zelf onderhevig aan ingrijpende veranderingen. Dat is de tweede betekenis van de subtitel van het motto van deze Zondag voor de Oosterse Kerken. Het patriarchaat Moskou is sinds de val van het communisme volop in beweging. Toen de kerk vrij werd, ging er in de Orthodoxie van Rusland een heleboel veranderen. Op gebied van oecumene, verhouding Kerk-Staat, liturgie, sociale verantwoordelijkheid. Niet alle verandering zal door iedereen als verbetering zijn gewaardeerd, maar de dynamiek zit er goed in.

Het uit de Russische Orthodoxie voortgekomen Russisch-orthodox Aartsbisdom van Parijs is een kerk binnen een volledig westerse context waar ook veel in beweging is. Leo van Leijsen

Project:

Op initiatief van v. Georgi Kotsjetkov is in Moskou een beweging van kleine orthodoxe broederschappen ontstaan die zich toelegt op de verdieping van het religieuze leven en de dialoog. De beweging maakt gebruik van de sociale media en beschikt over een mooie, interactieve website (www.psmb.ru). De site biedt kerkelijk nieuws en catechetisch materiaal, maar is ook een plaats waar discussies gevoerd worden over actuele maatschappelijke en ethische onderwerpen. Aan een aantal activiteiten wordt ook door katholieken en protestanten deelgenomen. Vooralsnog is de site volledig in het Russisch, een Engelse versie is in voorbereiding. Dat is van belang om met vrienden over de hele wereld te kunnen communiceren. Op de Zondag voor de Oosterse Kerken vraagt de Katholieke Verenging voor Oecumene steun om de Engelse versie van de website te realiseren.

U kunt het project steunen met een gift op rekening 1087628 o.v.v. Project sociale media en orthodoxie.

Materiaal

U kunt het materiaal telefonisch bestellen (030-2326907) of via de website. Geef aan hoeveel posters/preekschetsen en voorbeden u wenst te ontvangen en op welk adres.

• Preeksuggesties Vader Hildo Bos
• Homilie 1: De Gedaanteverandering van de Heer
• Homilie 2: Over de Gedaanteverandering
• Voorbeden
• Artikel Pokrof 2012-1: Sociale media en Orthodoxie. Cutlurele, intellectuele en kerkelijke vrijheid op Russich internet, Paul Baars

Serie icoonkaarten

Bij gelegenheid van de Zondag voor de Oosterse Kerken heeft de Katholieke Vereniging voor Oecumene een serie van vier luxe icoonkaarten uitgegeven. Behalve een icoon van de transfiguratie die ook op de poster is afgebeeld zijn het de icoon van de opwekking van Lazarus, de verrijzenis van Christus en de vrouwen bij het lege graf. Deze vier iconen zijn gekozen omdat ze gaan over de omvorming naar het nieuwe leven dat ons beloofd is. Bij iedere icoon zijn korte teksten uit de Schrift en de Byzantijnse liturgie opgenomen. De prijs van een kaartenset incl. enveloppen bedraagt € 5,– ex. verzendkosten. Bestellingen telefonisch 030-2326907 of via de website.