14 mei 2017 Iconen – ‘In mensengezichten kijkt Gij ons aan’

Veel mensen hebben iets met iconen. Ze oefenen een grote aantrekkingskracht uit: op gelovigen én niet-gelovigen. Vanwege hun schoonheid en hoge graad van artisticiteit. Blijft staan natuurlijk dat iconen bedoeld zijn als religieuze beeltenissen. We ontmoeten er de wereld van onze oosterse medechristenen, onder wie de iconen tot bloei kwamen. Maar iconen zijn allang niet meer beperkt tot de Oosters-orthodoxe Kerk. Vanwege hun bijzondere zeggingskracht hebben ze ook ruimschoots de weg gevonden naar de harten én kerken van westerse katholieken en protestanten.

Iconen hebben inmiddels een oecumenische uitstraling en betekenis. In iconen kijkt God als het ware de mens aan, en de mens God. Bij iconen gaat het altijd om mensengezichten: van Christus, Gods icoon bij uitstek, en van de heiligen, onder wie zeer prominent en geliefd Maria, de Moeder Gods. Iedere mens is zélf icoon, want – aldus de Bijbel – geschapen ‘naar Gods beeld (= icoon) en gelijkenis’. Met iconen raken we diep aan ons eigen mensenbestaan in relatie tot God maar ook tot de wereld. Voldoende stof om op deze ‘Zondag voor de Oosterse Kerken’ wat meer bij stil te staan.

Om in uw eigen parochie aandacht te besteden aan Iconen zijn voor de Zondag voor de Oosterse Kerken 2017 uitgebreide informatie en preek- en liturgiesuggesties vanaf 15 april 2017 ter beschikking op deze website. Ze zijn dit jaar geschreven door Paul Brenninkmeijer, priester van het Aartsbisdom Utrecht. Vanwege kostenbesparing hebben we de poster alleen digitaal. Mocht u zelf een poster willen printer, dan kunt u bij het secretariaat van de vereniging een afbeelding in een zwaardere resolutie opvragen.

Voor meer info: secretariaat@oecumene.nl , 073-7370026.

 

Preekschets en voorbede op de vijfde zondag van Pasen

In onze moderne wereld worden we overstelpt met woorden. Er is een overvloed aan informatie in de media en op het internet. De één beweert dit, de ander dat. Goedkope leuzen verstoren het eerlijke debat. Of het nu over politiek, over klimaat of over levensbeschouwing gaat, er is veel verwarring en tegenstrijdigheid. Men spreekt van nep-nieuws: wie moet je dan nog geloven, op wie kan je nog vertrouwen? Er is een inflatie van het woord. De overtuigingskracht van het woord wordt minder, en dat bedreigt ook het Woord van God. Ook al behoudt het Woord van God voor gelovige mensen zijn diepe betekenis en laat het Woord van God zich niet ontkrachten. Maar als gelovigen redeneren we ook te vaak over heilige woorden. Woorden worden dan werktuigen, instrumenten waarmee we de wereld willen beheersen. Dan roepen woorden niet meer het mysterie op en mist het Woord van God zijn diepe uitwerking op ons. En zo kunnen gelovigen over de Bijbel bakkeleien en elkaar bestrijden. Maar het christelijk leven is veel rijker en veel meer dan dat.

In de lezing uit het boek Handelingen der Apostelen horen wij hoe de eerste christenen het niet bij het Woord van de verkondiging willen laten. Er worden diakens aangesteld voor de zorg en ondersteuning aan weduwen en andere armen. Het Woord moet in daden worden omgezet. Door het steunen en opvangen van onze medemensen in nood brengen we het Woord in praktijk.

Maar het Woord dat het gehoor raakt, moet ook worden aangevuld door het zien. In het evangelie zegt Jezus van zichzelf: ‘Wie Mij ziet, ziet de Vader”’. Het Woord van God is mens geworden, zichtbaar geworden in Jezus, de Christus, tastbaar voor onze ogen. En zo mag Christus worden uitgebeeld, ook al zien wij Hem niet meer in levende lijve. Als katholieke christenen zijn we vertrouwd met religieuze voorstellingen, zoals gebrandschilderde ramen, het kruisbeeld, schilderijen en heiligenbeelden. Maar die vertrouwde uitbeeldingen zijn meestal van een voorbije tijd. Spreken ze vandaag nog voldoende aan, zeker voor jongeren? De Kerken van het Oosten, de Orthodoxe Kerken, hebben het zichtbare beeld van Christus bewaard in iconen. Iconen hebben iets tijdloos. Orthodoxe gelovigen hebben een heel sterke gevoelsband met iconen. Zij bidden met de ogen open, ze schouwen naar een icoon, ze gaan er in op, ze kussen de iconen zelfs. Zo intiem beleven ze hun verbondenheid met Christus. En niet alleen met Hem maar ook met de Moeder Gods of andere heiligen. Wij westerlingen kunnen er veel van leren. Iconen zie je dan ook steeds meer in katholieke en zelfs protestantse kerken en woonhuizen. In het begin is het vaak even wennen. Iconen hebben op het eerste gezicht iets vreemds. Totdat je ontdekt dat er een heel rijke wereld in verborgen is en dat een icoon een grote zeggingskracht heeft. Goed geschilderde iconen stralen schoonheid uit want ze verbeelden het mysterie, ze openbaren de waarheid van ons geloof. Zo verheffen ze ons, tillen ons op uit de banaliteit van ons gewone leven. We zien in iconen het goddelijk visioen, het is de Bijbel in beeld. Een icoon is geen plaatje, en ook geen kunstwerk dat in een museum past. Maar een goed geschilderde icoon brengt ons met het Heilige in contact. Door middel van zijn icoon ziet Christus ons zelf aan! Dat ontdek je met een schok. Hij kijkt jou aan met doordringende ogen. Dat kan een diepe emotie bij oproepen. Ik sta tegenover zijn icoon niet alleen. Hij is er, werkelijk! Hij kijkt naar mij zoals een vriend naar mij kijkt. Hij richt zich tot mij door middel van de icoon. Hij ziet jou in je zwakte, Hij ziet door je onzuiverheid heen. Hij stoot door tot je kern. Daar waar je diepste verlangen leeft. Hij wil je genezen. Hij verlangt jouw kleinheid, jouw zwakte, jouw schaduwkanten in zijn barmhartigheid op te tillen, weg te nemen. Zo maakt Hij de weg vrij om zijn liefde in jouw hart te planten. Hijzelf heeft onze zwakheid gedragen, onze pijn, ons verdriet, door zijn eigen kruis. En door dat alles heen trekt Hij ons mee naar het leven van verrijzenis en opstanding, dat zo schitterend straalt van elke icoon, door middel van het goud dat de afgebeelde figuur omringt. In de icoon kijkt ons een nieuwe wereld aan, de nieuwe wereld waar wij ook bij mogen horen.

Maar bij het zien naar een icoon wordt er van ons ook een antwoord, een reactie gevraagd. Als we na het zien van een icoon een medemens onder ogen komen, dan kijkt die medemens mij ook met zijn ogen aan. En die ogen vragen dat we hem erkennen naar de mens die hij in diepste wezen is. Want ieder mens is immers geschapen naar het beeld van God. Christus maakt zo iets in ons los. Hij wil ons bevrijden van de vooroordelen waarmee wij naar andere mensen kijken. Naar die zogenaamde ongelovige, of anders gelovige, naar die moslim, of ‘heiden’ om ons heen. Om voortaan te kijken met liefde. Zo kunnen iconen een hulpmiddel zijn om ons geloof inniger, meer overtuigd en liefdevoller te beleven, zodat het kan uitstralen naar anderen. Dit is een rijkdom die de oosterse Byzantijnse Kerken ons vandaag aanreiken. Mogen wij er voor open staan.

Voorbeden.

P: Laat ons in vertrouwen bidden tot God onze Vader, die ons in Jezus zichtbaar en tastbaar tegemoet is gekomen.

L: Bidden wij voor de Kerk van God, dat zij trouw aan de overlevering van de apostelen de Blijde Boodschap van het Evangelie blijft verkondigen en Christus zichtbaar en geloofwaardig maakt voor de wereld van vandaag. Laat ons bidden.

Bidden wij voor de Kerken van het Oosten, dat zij in vrijheid hun christelijk getuigenis mogen blijven geven. Dat wij ons laten verrijken door wat zij ons te bieden hebben, bijzonder door de iconen. Dat wij door iconen Christus, en de heiligen, in het bijzonder de Moeder van God, Maria, dichtbij ons weten. Laat ons bidden.

Bidden wij voor ons zelf, dat wij zorgvuldig zijn in ons spreken, zodat woorden voor ons het geheim van het leven oproepen. En dat wij zien met een zuivere blik, zodat wij in de ogen van een medemens het beeld van God ontdekken en daar ook naar handelen, in trouwe zorg, vooral voor hen die in nood zijn. Laat ons bidden.

P: Heer, Gij zijt ons in Jezus Christus verschenen als de Weg, de Waarheid en het Leven. Hij is de ware levensweg. Laat ons Hem blijven volgen en mogen wij de werken doen waartoe Hij ons aanzet door zijn Heilige Geest.