Het geloof delen – Zondag voor de Oosterse Kerken 2025

Op zondag 18 mei 2025 wordt er tijdens de Zondag voor de Oosterse Kerken aandacht besteed aan 1700 jaar Nicea. Het thema van de Zondag voor de Oosterse Kerken 2025 is “Het geloof delen”.

Lezingen

Vijfde zondag van Pasen – Jaar C

Eerste lezing

Handelingen der Apostelen 14:21-27. Zij vertelden de gemeente wat God met hun medewerking tot stand had gebracht.

Uit de Handelingen der Apostelen

In die dagen keerden Paulus en Barnabas terug naar Lystra, Ikonium en Antiochië. Daar bevestigden zij de leerlingen in hun goede gesteldheid, spoorden hen aan in het geloof te volharden en zeiden dat zij door vele kwellingen het Rijk Gods moeten binnengaan. In elke gemeente stelden zij na gebed en vasten oudsten voor hen aan, en vertrouwden hen toe aan de Heer in wie zij nu geloofden. Zij reisden door Pisidië naar Pamfylië, predikten het woord in Perge en bereikten Attalia. Daar gingen ze scheep naar Antiochië vanwaar zij, aan Gods genade toevertrouwd, vertrokken waren naar het werk dat zij volbracht hadden. Na hun aankomst riepen zij de gemeente bijeen en vertelden alles wat God met hun medewerking tot stand had gebracht en hoe Hij voor de heidenen de poort van het geloof had geopend.

Woord van de Heer. allen: Wij danken God.

Antwoordpsalm

Psalm 145 (144) 8-9, 10-11, 12-13ab

R: U wil ik loven, mijn God en Koning, uw Naam verheerlijken voor altijd. of: Alleluia.

De Heer is vol liefde en medelijden, lankmoedig en zeer goedgunstig. De Heer is bezorgd voor iedere mens, barmhartig voor al wat Hij maakte.

Uw werken zullen U prijzen, Heer, uw vromen zullen U loven. Zij roemen de glorie van uw heerschappij, uw macht verkondigen zij.

Zij maken uw kracht aan de mensen bekend, de pracht van uw koninkrijk. Uw rijk is een rijk voor alle eeuwen, uw heerschappij geldt voor ieder geslacht.

Tweede lezing

Openbaring 21:1-5a. God zal alle tranen van hun ogen afwissen.

Uit de openbaring van de heilige apostel Johannes

Ik, Johannes, zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde; de eerste hemel en de eerste aarde waren verdwenen en de zee bestond niet meer. En ik zag de heilige Stad, het nieuwe Jeruzalem van God uit de hemel neerdalen, schoon als een bruid die zich voor haar man heeft getooid. Toen hoorde ik een machtige stem die riep van de troon: “Zie hier Gods woning onder de mensen Hij zal bij hen wonen. Zij zullen zijn volk zijn en Hij, God-met-hen, zal hun God zijn. En Hij zal alle tranen van hun ogen afwissen en de dood zal niet meer zijn; geen rouw, geen geween, geen smart zal er zijn want al het oude is voorbij.” En Hij die op de troon is gezeten sprak: “Zie, Ik maak alles nieuw.”

Woord van de Heer. allen: Wij danken God.

Vers voor het Evangelie

Johannes 13:34

Alleluia. Een nieuw gebod geef Ik u, zegt de Heer: gij moet elkaar liefhebben, zoals Ik u heb liefgehad. Alleluia.

Evangelielezing

Johannes 13:31-33a, 34-35. Een nieuw gebod geef Ik u: gij moet elkaar liefhebben.

De Heer zij met u. allen: En met uw geest. Uit het heilig evangelie van onze Heer Jezus Christus volgens Johannes. allen: Lof zij U, Christus.

In die tijd zei Jezus tot de leerlingen: “Nu is de Mensenzoon verheerlijkt en God is verheerlijkt in Hem. Als God in Hem verheerlijkt is, zal God ook Hem in zichzelf verheerlijken, ja, Hij zal Hem spoedig verheerlijken. Kindertjes, nog maar kort zal Ik bij u zijn. Een nieuw gebod geef Ik u: gij moet elkaar liefhebben; zoals Ik u heb liefgehad, zo moet ook gij elkaar liefhebben. Hieruit zullen allen kunnen opmaken dat gij mijn leerlingen zijt: als gij de liefde onder elkaar bewaart.”

Woord van de Heer. allen: Wij danken God.

Exegetische notities

Het hemels Jeruzalem in de Openbaring van Johannes is een symbool geworden voor de kerk als gemeenschap in het Aangezicht van Gods Aanwezigheid. Deze oude gedachte was al vroeg aanwezig in de christelijke gemeenschappen van de tweede eeuw. Het is daarom ook voor de hand liggend dat deze gedachten de bodem vormden van de hele opbouw van liturgie, kerk-zijn als gemeenschap, en zij zelfs, letterlijk en figuurlijk, ook hun weerslag hebben gevonden in de kerkenbouw van oost en west.

Openbaring van Johannes

De openbaring van Johannes is een tekst die steeds weer tot veel verschillende en tegengestelde visies leidde. Over de oorsprong en de oorspronkelijkheid van de tekst ontstond al in de derde en vierde eeuw een controverse. In sommige kerken in het christelijk Oosten werd deze tekst aanvankelijk als apocrief aangeduid.

De aangeduide context van de Openbaring alsook de functie van deze tekst wijzen allemaal naar de christelijke gemeenschappen die zich bevonden in de Voor-Aziatische gebieden rond Lydia en Efese, die ook in sommige andere vroegchristelijke geschriften genoemd worden. De tekst richt zich tot deze lokale gemeenschappen.

Het genre van de tekst is duidelijk gelieerd aan de Joodse apocalyptiek die zich vanaf tweede eeuw vC ontwikkelde. Het woord ‘apocalyptiek’ is hier niet bedoeld in de moderne zin, maar in zijn oorspronkelijke betekenis: het ontsluieren van geheimen en niet een profetische voorspelling van het einde der tijden. Het geheim dat ontsluierd wordt, is de Aanwezigheid Gods in de biddende en vierende gemeenschap, die verzameld is rondom de uitdrukking van die Aanwezigheid Gods, de Christus.

Eredienst en liturgie

Dit brengt ons bij het thema van deze zondag en de pericoop die gelezen wordt.

Het vieren van de liturgie is voor de Oosterse christen een uitdrukking van zijn of haar verbondenheid met Gods Aanwezigheid. Met de liturgie wordt in het oosten het hele palet van erediensten bedoeld die in de oosterse kerken van oudsher aanwezig is: metten, ochtendgebed, vespers, de dienst van de vooraf gewijde gaven, alle sacramentele vieringen en de goddelijke of hemelse liturgie waarmee de eucharistieviering wordt aangeduid. Die eredienst vindt plaats door heel de gemeenschap waarbij bisschop, priester en diaken slechts de voorgangers zijn, wier taak het is de eredienst van de gemeenschap voor Gods Aanwezigheid te brengen als offer, en samen binnen te treden in het hemelse Jeruzalem, Gods woning onder de mensen. De twee processies in de Byzantijnse liturgie, de kleine en de grote intocht, zijn hiervan een uitdrukking. Bij afwezigheid van priester en diaken gaat de gemeenschap zelf voor in een speciaal daarvoor vastgestelde gebedsdienst. De lofprijzing tot God blijft gaande als een onafgebroken gezongen gebed met of zonder ambtsdrager. In al deze vieringen komt de gemeenschap bij elkaar voor de troon van de Aanwezigheid Gods.

Daarmee wordt de verbinding duidelijk met Openbaring 21,1-5.

De eredienst in het Oosten is een onafgebroken lofprijzing aan Gods Aanwezigheid die geopenbaard wordt in de Verrezen Heer. In Hem heeft God zijn belofte waargemaakt, om de mensheid te verlossen en te herscheppen naar het ware beeld en gelijkenis: Christus, de Verrezene. In de lofprijzing van God krijgt de mens deel aan de goddelijke verlossing door de geopenbaarde liefde die Christus zelf is.

Liefde en Genade

De evangelieperikoop van deze zondag geeft ons het handvat hoe we als gemeenschap God kunnen verheerlijken. De taal van de liefde is het enige communicatiemiddel waarmee God ons kan herstellen en wij God kunnen verheerlijken en met elkaar gemeenschap vormen.

Daar gaat het Jezus om. Het gebod van de liefde is geen wet maar een levenswijze, een status van zijn. Dat is zijn opdracht waarvoor hij gekomen is. Dit wordt in de Oosterse kerken als een soort mantra in bijna iedere eredienst herhaald: Christus is verrezen om ons op te tillen voor de troon van God. Dit is ook de reden dat de verrijzenis in de oosterse liturgie constant bezongen wordt, vooral in de troparia, kondakia en prokimena, gezangen die men zou kunnen vergelijken met de introïtus, graduale en tractus in de Latijnse liturgie. Hun thema is meestal gebaseerd op het heilsmysterie dat in Christus en Maria, en vanuit hen door de heiligen, wordt geopenbaard.

Lezingencyclus Pasen

De oosterse kerken hebben een andere lezingencyclus dan de westerse kerken. Dat geldt ook voor Pasen. De jaarcycli zoals wij die kennen zijn niet in gebruik. Maar opvallend is dat de cycli van de veertigdagentijd en die van Pasen in Oost en West omgekeerd zijn. Deze zondag is in de oosterse kerken de zondag van de Samaritaanse vrouw. Deze zondag is bij ons bekend als de 3e zondag van de vasten in het A jaar. Vanuit de bovenvermelde benadering kunnen wij de zin hiervan inzien. Want alleen in de ontmoeting met de Verrezene, wordt Gods heil aan de mens openbaar. De Verrezene is de bron waaruit we het heil kunnen putten.

Verlossing en gemeenschap door Liefde

Verlossing en gemeenschap door liefde is de boodschap die Jezus ons in het evangelie van Johannes hier geeft. We worden Gods gemeenschap als we elkaar liefhebben. Het liefhebben dat Jezus hier bedoelt is een liefhebben dat staat voor verbondenheid, zoals hij zelf verbonden is met Gods heerlijkheid. Deze spirituele liefdesdynamiek staat centraal in het evangelie van Johannes. De latere kerkvaders van Nicea hebben juist deze liefdesdynamiek in het evangelie van Johannes gebruikt om de dynamiek van de personen in de Triniteit te duiden. Een uitleg die tot op de dag van vandaag nog populair is in de oosterse theologie. Wij als mensheid worden geroepen om die gemeenschap van God te zijn. Die liefde in verbondenheid is ook de verlossing van de mensheid uit haar eigen valkuilen.

Gemeenschap over grenzen

Dit jaar vieren Oost en West op dezelfde datum Pasen. Dat is uniek en komt heel zelden voor.

In de tijd waarin wij leven is juist de verbinding van alle volkeren noodzakelijk. De grenzen die wij in het verleden getrokken hebben, blijken onhoudbaar. Gods heil wil zich openbaren aan heel de mensheid. Dat besef klinkt door uit de lezingen van deze zondag. Paulus en Barnabas hebben mensen bereikt die reeds op weg waren om Gods heil te ontdekken en te zoeken. Maar wij leven in een tijd waar de grenzen tussen volkeren langzaamaan verdwijnen.

De traditionele markeringen van geloof, cultuur en afkomst zijn irrelevant geworden. Vooral het westen bevindt zich in een status van omwenteling en verandering. Maar ook in het oosten voelt men die veranderingen. De wereld verandert drastisch en daarop wordt ook ons antwoord gevraagd. Gods liefde is universeel en gaat over alle grenzen heen, dringt door alle muren die wij hebben gecreëerd.  Want alle leven komt uit die Ene bron, de Eeuwige en alles is daarin met elkaar verbonden.

Tekst: Ton Sip